________________
૧૩૮
સમ્યજ્ઞાનદીપિકા
પુરુષકારનયથી તે, જેની યત્નપૂર્વક સિદ્ધિ થાય એવો છે. જેમ મધ ઉત્પન્ન કરવા માટે કાષ્ઠના છેદમાં એક મધુમક્ષિકા રાખવામાં આવે છે, તે મક્ષિકાના શબ્દથી બીજી મધુમક્ષિકાઓ આવી આવીને પોતાની મેળે જ મધપૂડો બનાવે છે. એ પ્રમાણે પ્રયત્નથી પણ મધની સિદ્ધિ થાય છે, તેમ યત્નથી પણ દ્રવ્યની સિદ્ધિ થાય છે. ૩૨.
દૈવનયથી તે, જેને યત્ન વિના પણ સાધ્યની સિદ્ધિ થાય એવો છે. જેમ યત્ન તો કર્યો હતો મધ માટે પરંતુ દૈવયોગથી તે મધપૂડામાંથી માણેકરત્નની પ્રાપ્તિ થઇ ગઇ, એ પ્રમાણે યત્ન વિના પણ સાધ્યની સિદ્ધિ થાય છે. ૩૩.
ઈશ્વરનયથી તે પરાધીન થયો થકો ભોગવે છે, જેમ બાળક ધાયને આધીન થઇને ખાન-પાન ક્રિયા કરે છે. ૩૪.
અનીશ્વરનયથી તે સ્વાધીન ભોક્તા છે, જેમ સ્વેચ્છાચારી સિહ મૃગોને મારી ખાન-પાન ક્રિયા કરે છે. ૩૫.
ગુણીનયથી તે ગુણોને ગ્રહણ કરવાવાળો છે, જેમ ઉપાધ્યાય દ્વારા જણાવાયેલો કુમાર ગુણગ્રાહી થાય છે. ૩૬.
અગુણીનયથી તે માત્ર સાક્ષીભૂત છે, ગુણગ્રાહી નથી, જેમ ઉપાધ્યાય દ્વારા ભણાવાયેલો જે કુમાર, તેનો રક્ષક પુરુષ સાક્ષીભૂત રહે છે, ગુણગ્રાહી થતો નથી. ૩૭.
- કર્તાનયથી તે રાગાદિભાવોનો કર્યા છે, જેમ રંગરેજ રંગનો કરવાવાળો હોય છે. ૩૮.
અકર્તાનયથી તે રાગાદિભાવોનો કરવાવાળો નથી પણ માત્ર સાક્ષીભૂત છે, જેમ રંગરેજ જ્યારે અનેક રંગ કરે છે ત્યારે કોઈ તમાસો જોવાવાળો તો માત્ર તમાસો જ દેખે છે પણ કર્તા થતો નથી. ૩૯.
