________________
કેવળ દષ્ટાંત-સંગ્રહ પ્રારંભ નમો જ્ઞાનસિદ્ધાંતને, નમો જ્ઞાન શિવરૂપ;
ધર્મદાસ વંદન કરે, દેખ્ય આત્માભૂપ. પ્રશ્ન - સ્વસમ્યજ્ઞાનમય આત્મા કેવો છે અને તે કેવી રીતે પમાય?
તેનો ઉત્તર દષ્ટાંત દ્વારા કહે છે, આ આત્મા સ્વસમ્યજ્ઞાનમય ચૈતન્યસ્વરૂપ અનંતધર્માત્મક એક દ્રવ્ય છે. તે અનંત ધર્મ અનંત નથી ગમ્ય છે. જે અનંત નય છે તે સર્વ શ્રુતજ્ઞાન છે. એ શ્રુતજ્ઞાનપ્રમાણથી અનંતધર્માત્મક આત્મા જાણી શકાય છે, માટે નયો વડે સ્વભાવસમ્યજ્ઞાનવસ્તુ દર્શાવીએ છીએ -
એ જ આત્મા દ્રવ્યાર્થિકનયથી ચિન્માત્ર (ચૈતન્યમાત્ર) છે. દષ્ટાંત - જેમ વસ્ત્ર એક છે, તેમ સ્વભાવસમ્યજ્ઞાનમય આત્મા એક છે.
જેમ વસ્ત્ર, સુતર - તંતુ આદિની અપેક્ષાએ અનેક છે, તે જ પ્રમાણે સ્વસમ્યજ્ઞાનમય આત્મા દર્શન, જ્ઞાન, ચારિત્ર, સુખ, સત્તા, ચેતન અને જીવવાદિની અપેક્ષાએ અનેક છે.
જેમ લોહમય બાણ પોતાના દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભવ, ભાવથી અસ્તિ છે, એ જ પ્રમાણે સ્વસમ્યજ્ઞાનમય આત્મા પોતાના પોતામાં પોતામય પોતે જ દ્રવ્ય છે, પોતામાં જ પોતે રહે છે માટે પોતે જ ક્ષેત્ર છે, પોતે પોતામાં જ વર્તે છે માટે પોતે જ કાળ છે, પોતે જ પોતાના સ્વભાવમાં છે માટે પોતે જ ભવ, ભાવથી અસ્તિ છે.
જેમ લોહમય બાણ પરદ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભવ, ભાવાદિ વડે નાસ્તિ છે, એ જ પ્રમાણે સ્વસમ્યજ્ઞાનમયી
