________________
કેવળ દૃષ્ટાંત-સંગ્રહ પ્રારંભ ૧૩૧ આત્મા, પરદ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભવ, ભાવાદિથી નાસ્તિ છે.
જેમ દર્પણમાં સ્વમુખ ન જુઓ તોપણ સ્વમુખ છે, તથા દર્પણમાં પોતાનું મુખ જુઓ તોપણ સ્વમુખ તેવું જ છે; એ જ પ્રમાણે તે સ્વસમ્યજ્ઞાન! તું તને સંસાર-જગત, જન્મમરણ, નામ-અનામ, બંધ-મોક્ષ અને સ્વર્ગ-નરકાદિમાં ન દેખે તોપણ તે અનાદિ અનંત નિરંતર સમ્યજ્ઞાન જ છે. વળી, હે સ્વસમ્યજ્ઞાન! તું તને સૂર્યપ્રકાશવતું એક - તન્મય તારા તારાપણાથી જ અંદર તું જ તને દેખે તોપણ તું તેનો તે જ અનાદિ અનંત નિરંતર સ્વસમ્યજ્ઞાન જ છે.
જેમ કોઈ પોતાના હાથથી પોતાના જ સ્વસ્થાનમાં પોતાની જ નિજપેટી - તિજોરીમાં રત્ન રાખે, રાખીને પછી તે અન્ય વૃત્તિમાં લાગી જાય, ત્યારે તે રત્નને ભૂલી પણ જાય છે પરંતુ જ્યારે યાદ કરે તે વેળા જ તે રત્ન તેને અનુભવમાં આવે છે; એ જ પ્રમાણે કોઈ શિષ્યને શ્રીસદ્ગુરુવચનોપદેશ દ્વારા અને કાળલબ્ધિ પરિપાક દ્વારા સ્વસ્વરૂપ સ્વસમ્યજ્ઞાનાનુભવ થવા યોગ્ય હતો તે થઈ ગયો પરંતુ પૂર્વકર્મવશ જ્યારે તે અન્ય વૃત્તિમાં લાગી જાય ત્યારે તે સ્વસમ્યજ્ઞાનાનુભવને ભૂલી પણ જાય છે પરંતુ જ્યારે યાદ કરે ત્યારે સાક્ષાત્ તે સ્વાનુભવમાં આવે છે. તેનાં જ ત્રણ દૃષ્ટાંત છે કે - ૧. જેમ એકવાર ચંદ્રને દીઠા પછી ચંદ્રનો અનુભવ જતો નથી. ૨. એકવાર ગોળને ખાધા પછી ગોળનો અનુભવ જતો નથી તથા ૩. એકવાર ભોગ ભોગવ્યા પછી ભોગનો અનુભવ જતો નથી.
જેમ કોઈ દર્પણને સદાકાળ પોતાના હાથમાં રાખીને, દર્પણના પૃષ્ઠભાગને (પાછલા ભાગને) વારંવાર દેખે છે, પણ એનાથી પોતાનું મુખ દેખાતું નથી, પરંતુ એ દર્પણના પૃષ્ઠભાગને પલટી સ્વચ્છ દર્પણમાં પોતાનું મુખ જુએ (તો તુરત જ) સ્વમુખ દેખે; એ જ પ્રમાણે મિથ્યાદષ્ટિ આ સંસાર
