________________
૧૨૮ :
સમ્યજ્ઞાનદીપિકા પરંતુ પોતે પોતાના દિલમાં જાણે છે કે જેવો હું આ તમાસા-ચેષ્ટાઓ કરું છું તેવો હું મૂળ સ્વભાવથી જ નથી; તે જ પ્રમાણે સ્વસમ્યજ્ઞાનમયી સમ્યગ્દષ્ટિ, આખા સંસારનાં શુભાશુભ કર્મ-ચેષ્ટા કરે છે પરંતુ પોતે પોતાના દિલમાં નિશ્ચયથી જાણે છે કે જેવો હું આ સંસારનાં શુભાશુભ કર્મચેષ્ટા કરું છું તેવો તન્મય (તેમ) કદી કોઈ પ્રકારથી પણ હું નથી અર્થાત્ જેવાં કર્મ-ચેષ્ટા કરું છું તેવો હું મૂળ સ્વભાવથી જ નથી.
જેમ બાજીગર, મિથ્યા મૃગજળવત્ આમવૃક્ષ લગાવે છે તેને દેખીને કોઈ (પિતાએ પુત્રને કહ્યું કે હે પુત્ર! આ બાજીગરે જે આમ્રવૃક્ષ લગાવ્યું છે તે મિથ્યા છે', પરંતુ તે પુત્રનો પિતા પેલા બાજીગરને મિથ્યા નથી જાણતો; એ જ પ્રમાણે સ્વસમ્યક્દષ્ટિ દ્રવ્યકર્મ, ભાવકર્મ, નોકર્મને તો મિથ્યા જાણે છે, પરંતુ જે કર્મથી અતન્મય (અ પ) થઈ કર્મને કરે છે તેને મિથ્યા નથી જાણતો, નથી માનતો, નથી કહેતો.
જેમ ખડી-પાંડુ માટી પોતે સ્વયં જ શ્વેત છે અને પર ભીંત આદિને પણ શ્વેત કરે છે પરંતુ પોતે એ ભીંતાદિથી તન્મયરૂપ થતી નથી; એ જ પ્રમાણે સ્વસમ્યજ્ઞાન છે તે સર્વ સંસાર આદિને ચેતનવતું કરી રાખે છે પરંતુ પોતે સંસાર આદિથી તન્મય થતું નથી.
જેમ જેલખાનામાં બેડીથી બંધાયેલા તસ્કરાદિ પણ છે, અને તે જ જેલખાનામાં નિબંધ સિપાઇ, જમાદાર, ફોજદાર પણ છે, તેવી જ રીતે સંસારકારાગૃહમાં મિથ્યાષ્ટિ તો કર્મબંધસહિત છે તથા સ્વસમ્યગ્દષ્ટિ કર્મબંધરહિત છે.
જે દૃષ્ટાંતમાં તર્ક કરે છે તેને સ્વભાવસમ્યજ્ઞાનનો લાભ થતો નથી.
