________________
ભાંતિખંડન દષ્ટાંત
૧૨૫ કુશ્રુતજ્ઞાન, કુઅવધિજ્ઞાન, મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન, અવધિજ્ઞાન, મન:પર્યયજ્ઞાન અને કેવળજ્ઞાન ઇત્યાદિ અનેક ભેદ છે તેને ગળાવી દઈએ તો એક માત્ર સ્વયંસિદ્ધ સ્વસમ્યજ્ઞાન જ છે.
જેમ સૂર્યના પ્રકાશમાં અંધકાર ક્યાં છે? અને સૂર્યને કાઢી લઈએ તો પ્રતિબિંબ ક્યાં છે? તથા આત્મજ્ઞાનીને આ જગત-સંસાર મૃગજળવત્ છે પણ સૂર્ય ન હોય તો મૃગજળ
ક્યાં છે? એ પ્રમાણે ગુરુઉપદેશ દ્વારા પોતાને પોતામાં પોતામય પોતાથી જ ખેંચી લીધા પછી આકાર ક્યાં છે? એ પ્રમાણે જગત-સંસાર છે તે ભમ છે, એ ભમ ઊડી ગયો તો જગત-સંસાર ક્યાં છે?
જેમ જળ, અગ્નિનો સંયોગ પામીને ગરમ છે પરંતુ તે ગરમ છે નહીં, કારણ કે એ જ ગરમ જળને અગ્નિ ઉપર નાખે, પટકે તો અગ્નિ ઉપશમ થઈ જાય છે, બુઝાઈ જાય છે; એ જ પ્રમાણે સ્વસમ્યજ્ઞાન છે તે ક્રોધાદિ અગ્નિનો સંયોગ પામીને સંતપ્ત (ગરમ) થઈ જાય છે પરંતુ (ખરી રીતે તે) સંતપ્ત થતું નથી, કારણ કે એ જ સ્વસમ્યજ્ઞાનને ક્રોધાદિક અગ્નિ ઉપર વા જગત-સંસાર ઉપર નાખે, પટકે તો ક્રોધાદિક અગ્નિ તથા જગત-સંસાર ઉપશમ પામી જાય છે.
જેમ સૂર્યનો પ્રકાશ અને આકાશ સર્વત્ર છે; એ જ પ્રમાણે સ્વસમ્યજ્ઞાન સર્વ ક્ષેત્ર, કાળ, ભવ, ભાવાદિક છે ત્યાં નિશ્ચયનયથી છે.
સ્વસમ્યજ્ઞાન સ્વભાવમાં રાત્રિ-દિવસનો ભેદ સંભવતો નથી તેથી સ્વસમ્યજ્ઞાનનું નામ સદોદય (સદા ઉદયરૂપ) સૂર્ય છે.
જેમ બાળક છોકરો-છોકરી બાલ્યાવસ્થામાં ઢીંગલા
