________________
ભાંતિખંડન દૃષ્ટાંત
૧૦૯ હવે અહીં વિચાર કરો - જુઓ તો આંધળો તો ચાલે છે અને લંગડો દેખે છે; એ જ પ્રમાણે અંધમનુષ્યવતું આ સંસારચક્ર છે, તેના ઉપર સ્વસ્વરૂપ સ્વાનુભવગમ્ય સમ્યજ્ઞાન છે તે લંગડાની માફક સંસારચક્ર ઉપર બેઠું થયું માત્ર દેખે છે, જાણે છે. દેખવું-જાણવું એ નિજ ધર્મ કેવલ જ્ઞાનનો છે. પ્રશ્ન - સંસારને ‘ચક્ર' સંજ્ઞા કેવી રીતે છે? ઉત્તર - જાગતિમાં આ સંસાર દેખાય છે, તે જ પલટાઈને સ્વપ્નમાં દેખાય છે તથા જે સંસાર સ્વપ્નમાં દેખાય છે તે જ પલટાઈને જાતિમાં દેખાય છે, એ પ્રમાણે આ સંસારચક્ર ફરે છે. પ્રશ્ન - આ સંસારચક્ર કઈ ભૂમિકા ઉપર ફરે છે? ઉત્તર - અલોકાકાશમાં અણુ-રેણુવત્ આ સંસારચક્ર પોતે પોતાના જ આધારે જળ-કલ્લોલવત્ ફરે છે. પ્રશ્ન - સુષુપ્તિ અને સુર્યા સમયે સંસારચક્ર ક્યાં રહે છે? ક્યાં ફરે છે? ઉત્તર - એક પુરુષ સુલોચન છે અર્થાત્ તેને નેત્ર તો છે પરંતુ તેને તન, મન, ધન, વચનાદિક મૂળથી જ નથી. તેની આગળ આ સંસારચક્ર ભ્રમણ સહિત નાચે છે, ત્યાં સ્વલોચન પુરુષ દેખે છે ખરો પણ કહેતો નથી.
જેમ ઓછું-અધિકું ભોજન જમવાથી બીમારી, દુઃખ થાય છે, તે જ પ્રમાણે જે કોઈ સંસારના વિષયભોગ ઓછાઅધિકા ભોગવે છે, કરે છે તે જ દુઃખી, બીમાર થાય છે, અર્થાત્ જ્યાં બરાબરના વ્યવહાર-ક્રિયા-કર્મ છે ત્યાં વિરોધભાવ સંભવતો નથી.
શબ્દાતીતનો શબ્દ સૂચક છે.
