________________
ભ્રાંતિખંડન દષ્ટાંત
૧૦૭
વચનાદિકનાં જેટલાં શુભાશુભ વ્યવહાર-ક્રિયા-કર્મ છે તેનાથી તસ્વરૂપ-તન્મયરૂપ થવાની જેને સ્વભાવથી જ ઇચ્છા નથી તે મનુષ્ય જ્ઞાની છે.
કર્તાથી થાય તેનું નામ કર્મ છે. દાન, પૂજા, વ્રત, જપ, તપ, સામાયિક, સ્વાધ્યાય અને ધ્યાનાદિક શુભ કર્મ છે તથા પાપ, અપરાધ, ચોરી, હિંસા અને કુશીલાદિક અશુભ કર્મ છે. અર્થ એ છે કે એ શુભાશુભ કર્મનો કર્તા છે તે શુભાશુભ કર્મની સાથે પોતાને અગ્નિ-ઉષ્ણતાવત્ એક તન્મયરૂપ સમજીને, માનીને કર્તા છે તે તો મિથ્યાદષ્ટિ છે તથાએ શુભાશુભ કર્મથી પોતાને સર્વથા પ્રકારે ભિન્ન સમજીને પછી શુભાશુભ કર્મ પૂર્વકર્મપ્રયોગથી કરે છે તે સ્વસમ્યગ્દષ્ટિ છે.
જેમ સૂર્યની અંદર પ્રકાશ તન્મયરૂપ છે. તેમ જે વસ્તુમાં દેખવા-જાણવાનો ગુણ તન્મયરૂપ છે તે જ વસ્તુ દર્શન છે; અનેરી વસ્તુને જે દર્શન માને છે, સમજે છે, કહે છે તે મૂર્ખ મિથ્યાદષ્ટિ છે.
જ્યાં સુધી ઘરમાં અંધકાર છે ત્યાં જ પ્રકાશ છે, કારણ કે જો પ્રકાશ ન હોત તો અંધકારની ખબર ક્યાંથી પડત? કેમ જાણત? જેના પ્રકાશમાં સૂર્ય અને અંધકાર દેખાય છે તે જ સ્વ-પરપ્રકાશક સ્વસ્વરૂપ સ્વાનુભવગમ્ય સમ્યજ્ઞાનમયી પરબ્રહ્મ પરમાત્મા સિદ્ઘપરમેષ્ઠી છે.
જેમ પૃથ્વી ઉપર જ્યાં કૂવો ખોદવામાં આવે ત્યાં જ પાણી નીકળે છે, તે જ પ્રમાણે તન, મન, ધન, વચનાદિકની અંદર તથા તન, મન, ધન, વચનાદિકનાં જેટલાં શુભાશુભ વ્યવહાર-ક્રિયા-કર્મ છે તેમાં જ્ઞાનદષ્ટિથી આકાશની માફ્ક વ્યાપક સ્વસમ્યજ્ઞાનમય બ્રહ્મને કોઈ શોધશે તો તે પ્રગટ
