________________
ભાંતિખંડન દૃષ્ટાંત જેમ એક પુરુષ તો નિર્મળ જળથી ભરેલા તળાવના કિનારે બેસીને ઇચ્છા પ્રમાણે દરરોજ નિર્મળ જળ પીને સુખી છે તથા બીજો કોઈ પુરુષ તે તળાવથી લાખ યોજન દૂર જુદો એક ક્ષીરોદધિ સમુદ્ર કે જે નિર્મળ જળથી ભરેલો છે તેના કિનારે બેસીને ઇચ્છાનુસાર નિર્મળ જળ પીને સુખી છે; એ જ પ્રમાણે સંસારમાં પૂર્વકર્મપ્રયોગથી કિંચિત્ નિયત સંખ્યા પ્રમાણ કાળ સુધી રહેવાવાળા સમ્યગ્દષ્ટિનું તથા સંસારથી ભિન્ન મોક્ષ છે તેમાં રહેવાવાળા સ્વસમ્યજ્ઞાનમયી સિદ્ધપરમેષ્ઠીનું, એમ બન્નેનું સુખ સરખું - સમાન છે.
જેમ દૂધના . ભરેલા કળશમાં એક નીલમણિરત્ન નાખવાથી તે દૂધનો તથા નીલમણિરત્નનો રંગ એક જ સરખો - નીલમણિરત્નના તેજ જેવો સમાન ભાસે છે; તે જ પ્રમાણે જ્ઞાન અને શેયનો એક સરખો ભાસ થાય છે પરંતુ જ્ઞાન અને અજ્ઞાન કદી કોઈ પ્રકારથી પણ એક-તન્મયરૂપ થતા નથી.
જેમ માટીના ઘડામાં ઘી ભર્યું હોય તેથી તે ઘડાને (લોકો) ઘીનો ઘડો કહે છે. ભલે કહો! પરંતુ માટીનો ઘટ માટીમય છે, માટીના ઘડાને તથા ઘીને અગ્નિ-ઉષ્ણતાવતું એક તન્મયતા થઈ નથી, થવાની નથી કે હું નહીં; એ જ પ્રમાણે જ્ઞાનમય જીવને તથા (જ્ઞાનહીન) અજીવ જે તન, મન, ધન, વચનાદિક અને તન, મન, ધન, વચનાદિકનાં જેટલાં શુભાશુભ વ્યવહાર-ક્રિયા-કર્મ છે તેને પરસ્પર સૂર્ય-પ્રકાશવત્ એક તન્મયતા થઈ નથી, થવાની નથી કે છે નહીં.
જેમ લાલ લાખ ઉપર લાગેલા લાલ રત્નમાં લાખ અને રત્ન બનેની લાલાશ એક સરખી તન્મયવતું દેખાય છે તોપણ તે બન્નેની લાલાશ ભિન્ન ભિન્ન છે. જે ખરો ઝવેરી હોય તે એ બન્નેની લાલાશને ભિન્ન ભિન્ન સમજે છે, માને
