________________
ભ્રાંતિખંડન દૃષ્ટાંત
૮૧
બન્ને સંસારનાં કામકાજ કરે છે તેમાં એક નિર્દોષ છે તથા બીજો દોષિત છે.
જેમ પોપટ સ્વમુખથી રામ રામ બોલે છે, પરંતુ જે સ્વસ્વરૂપ સમ્યજ્ઞાનમાં તન્મયપણે બીજ-વૃક્ષ તથા જળકલ્લોલ માફક રમે તે રામ છે—એવા રામને તો જાણતો નથી તો પછી તે પોપટ (માત્ર) સ્વમુખથી જે રામ રામ બોલે છે તે વ્યર્થ છે. એ જ પ્રમાણે મિથ્યાદષ્ટિ સ્વયંસિદ્ધ સ્વસ્વરૂપ સમ્યજ્ઞાનમય સિદ્ધને તો જાણતો નથી અને (માત્ર) સ્વમુખથી મો સિદ્ધાળું એમ બોલે છે તે વ્યર્થ છે. અહીં વિધિ-નિષેધથી સ્વાનુભવગમ્ય સમ્યજ્ઞાનમયી સ્વભાવવસ્તુ
તન્મય ન સમજવી.
જેમ દીપક-જ્યોતની અંદર કાળું કાજળ કલંક છે, તે જ પ્રમાણે સ્વસ્વરૂપ સમ્યજ્ઞાનદીપક-જ્યોતના પ્રકાશમાં કર્મથી તન્મય કર્મકલંક છે. અહીં કોઈ મિથ્યાદષ્ટિ દૃષ્ટાંતમાં તર્ક સ્થાપન કરીને સ્વસમ્યજ્ઞાનાનુભવને તો ગ્રહણ કરતો નથી અને શૂન્યદોષ ગ્રહણ કરશે કે ‘દીપકજ્યોતમાં કાળું કલંકરૂપ કાજળ છે, પરંતુ તે દીપકજ્યોત બુઝાઈ ગયા પછી કાજળ પણ ક્યાં છે? અને દીપકની જ્યોતિ પણ ક્યાં છે?' એવા તર્ક દ્વારા શૂન્યદોષ ગ્રહણ કરે છે, તો તે સ્વસ્વરૂપ સમ્યગ્નાનાનુભવથી જરૂર શૂન્ય છે, મિથ્યાદષ્ટિ છે.
જેમ પાંચ ઈન્દ્રિયોને તથા પાંચ ઈન્દ્રિયોના જેટલા શુભાશુભ વિષય વા ભોગાદિને સહજસ્વભાવથી જ જે જાણે છે, દેખે છે તે જ કેવલ જ્ઞાન છે. પણ એમ ન સમજવુંમાનવું-કહેવું કે ઘ્રાણેન્દ્રિયના વિષય-ભોગને જાણે છે તે જ્ઞાન કંઈક અન્ય છે તથા જિલ્લા ઈન્દ્રિયના વિષય-ભોગને જાણે છે તે જ્ઞાન કંઈક અન્ય છે. એ જ પ્રમાણે કર્ણેન્દ્રિયના અને સ્પર્શેન્દ્રિયના વિષય-ભોગાદિકને જાણે છે તે જ્ઞાન કાંઇ અન્ય
