________________
૭૮
સમ્યજ્ઞાનદીપિકા
ભોગવવા છતાં પણ કર્મથી બંધાતો નથી.
લોકમાં પ્રસિદ્ધ છે કે જે સ્ત્રીને ભોગવે તે પુરુષ છે. એ જ પ્રમાણે જે ક્રોધ, માન, માયા, લોભ, મોહ, મમતાને ભોગવે તે સાચો પુરુષ છે; પણ જેની છાતી ઉપર એ ક્રોધ, માન, માયા, લોભ, મોહ, મમતા ચઢી બેઢા છે તે પુરુષ નથી પણ સાચી સ્ત્રી છે.
જેમ સુવર્ણ કીચડની મધ્યમાં પડ્યું હોય તોપણ તે સુવર્ણ કીચડની સાથે એક, તન્મય, લિપ્ત થતું નથી; તે જ પ્રમાણે સ્વસમ્યજ્ઞાની સમ્યગ્દષ્ટિ સર્વ કર્મોની મધ્યમાં પડ્યા હોય તોપણ તેઓ સર્વ કર્મોની સાથે તન્મયીપણે લપેટાતા નથી.
જેમ ઘટની અંદર, બહાર અને મધ્યમાં જે આકાશ છે તે ઘટોત્પત્તિ થતાં ઊપજતું નથી તથા ઘટનો વિનાશ થતાં તે આકાશનો નાશ થતો નથી; તે જ પ્રમાણે સ્વસ્વરૂપ સમ્યજ્ઞાનમયી પરમાત્મા છે તેઓ દેહનો વિનાશ થતાં વિણસતા-મરતા નથી તથા દેહના ઊપજવાથી તેઓ ઊપજતા નથી, જન્મતા નથી.
સહજ સ્વભાવથી જ જે સ્વ-પરને જાણે છે તે જ સ્વસમ્યજ્ઞાન છે.
જેમ તુષ (ફોતરાં) છે તે તાંદુલ (ચોખા) નથી તેમ પાંચ પ્રકારનાં (ઔદારિક, વૈક્રિયિક, આહારક, તૈજસ અને કાર્મણ) શરીર છે તે સ્વસમ્યજ્ઞાનમયી પરમાત્મા નથી.
જેમ વાંસની સાથે વાંસ પરસ્પર ઘસાય છે ત્યારે સહજ સ્વભાવથી જ અગ્નિ ઉત્પન્ન થાય છે; તે જ પ્રમાણે આત્માથી આત્મા તન્મયરૂપ મળે છે ત્યારે સહજ સ્વભાવથી જ સ્વસમ્યજ્ઞાનાગ્નિ ઉત્પન્ન થાય છે.
