________________
જાણવું છે, એટલે ગુરુની મંજૂરી લઈને એક ચોમાસું તેરાપંથી સાધુઓ સાથે કર્યું : એમની પરંપરા, એમનું જ્ઞાન, એમનો વૈરાગ્ય બધું કેવું છે એ સમજવા માટે ત્યાં રહ્યાં. પણ ચોમાસા પછી તરત પાછા ફર્યા કે ના, ના, આમાં કાંઈ જામતું નથી. પાછા ગુરુની પાસે બે ચોમાસાં કર્યાં.
તેઓ ગુરુજી સાથે ચર્ચા ખૂબ કરે છે. ગુરુ એકદમ સમભાવી છે, વિચારશીલ છે. ખાનગીમાં કહે છે કે બેટા, તારા વિચારો સાચા છે. પણ સમજી-વિચારીને વર્તજે. નહિતર પરંપરા બહુ વિચિત્ર હોય છે.
આ પછી બિમાર ગુરુ કાળધર્મ પામી ગયા. વિયોગ થયો. પરંતુ પોતાનું વાંચન અને શાસ્ત્રાધ્યયન બરાબર ચાલે છે. મનમાં સંશયો પણ જાગતા રહે છે. ‘આ મુહપત્તિ બાંધીએ છીએ એ વાજબી છે કે નહિ ? આપણે મૂર્તિને કેમ નથી માનતા ?' આ બે મુખ્ય સંશય. પોતે ગ્રંથો વાંચે અને એમ થાય કે આમાં વાત તો મૂર્તિને માનવાની જ છે ! ૩૨ સૂત્રોમાં પણ અનેક પાઠો અને અનેક શબ્દો એવા છે કે જે મુહપત્તિ બાંધવાનો નિષેધ સૂચવે છે અને મૂર્તિની પૂજા કરવાનું સૂચવે છે. વર્ષો સુધી આ મંથન ચાલ્યું છે.
૧૮૮૮માં દીક્ષા છે. ૧૮૯૭માં એમના મનમાં સ્પષ્ટ થઈ ગયું કે અમે જે રસ્તો સ્વીકાર્યો છે એ બરાબર નથી. રસ્તો તો આ જ સાચો છે. એટલે એમણે ૧૮૯૭માં સન્માર્ગનું પ્રતિપાદન શરૂ કર્યું, જાહેરમાં. હવે મોઢે મુહપત્તિ બાંધી હોય, સ્થાનકવાસી સંતનો ભેખ લીધો હોય, અને દેરાવાસી સાધુ બોલે એવું બોલવું! તમે વિચારો કે હું અહીંયા બેઠો હોઉં અને બીજી પરંપરાનું બોલું તો તમે તગેડી મૂકો કે બીજું કાંઈ કરો ? બહુ સ્વાભાવિક છે.
16
