________________
સકલ સંઘ એમની આજ્ઞામાં. સંઘને એ કહે કે આ સાધુને વ્યાખ્યાન નહિ વાંચવા દેવાનું, તો એ ન વાંચી શકે.
આમ એક બાજુ એમની સત્તા અને બીજી બાજુ સંવેગમાર્ગ ઝીલવો અને જાળવવો. બહુ કપરું કામ ! વિકટ કામ ! ગોચરી, પાણી, રહેવું – બધામાં નિર્દોષતા જાળવવી એ માનીએ છીએ એટલું સહેલું નથી. શાસ્ત્રની અને સામાચારીની વાતો, એના શબ્દોને અનુસરીને જીવવું એ ખાવાના ખેલ નથી, ખાંડાના ખેલ છે. એ પ્રમાણે જીવવાનો દાવો કરી શકાય છે, જીવી નથી શકાતું; જીવવાનો દેખાવ રચી શકાય છે, જીવાતું નથી હોતું. અમે જીવીએ છીએ એટલે અમને ખબર છે કે અમે કેટલી તડજોડ કરીએ છીએ, કેટલી બાંધછોડ કરીએ છીએ ! અને એને લીધે અમારાં પરિણામો કેટલાં મેલાં થઈ ગયાં છે ! અમને ખબર છે.
તો, સંવેગમાર્ગના સાધુ ઘટતા ચાલ્યા, સંખ્યા ઘટતી ગઈ. અને એક તબક્કો એવો આવ્યો, ૧૯મી સદીનો પાછલો ભાગ એવો આવ્યો કે આ તપાગચ્છમાં, ગુજરાતમાં જ સાધુઓ રહ્યા. આજે છે તેવા ગુજરાત-રાજસ્થાનના ભેદ તે વખતે નહોતા. આખો મુંબઈ ઈલાકો Bombay Province ગણાતો. એમાં મુંબઈથી આફ્રિકાના એડન શહેર સુધી એક તરફ, તો બીજી બાજુ જેસલમેરથી આગળ સુધી બધું બોમ્બે પ્રેસિડેન્સી ગણાતું. એટલે ગુજરાત અને રાજસ્થાન વચ્ચે ભાષા-ભેદ જે હતો તે હતો; બીજો કોઈ ભેદ નહોતો. આ તો સ્વતંત્રતા મળ્યા પછી આપણે - ભારત સરકારે વ્યવસ્થા કરી કે અહીંયાથી ગુજરાતની બોર્ડર શરૂ થાય, ને ત્યાં મારવાડની હદ પૂરી થાય વગેરે.
તો આ આખા પ્રદેશમાં કુલ મળીને ૩૦ થી ૩૫ સંવેગી સાધુ હતા. સાધ્વીજી પણ બહુ ઓછાં. સાધુ ભગવંતો પણ ઝાઝો
