________________
રાજાનું મન ખાટું થઈ ગયું. એને એ ક્ષણે લાગ્યું કે હું જીતીને પણ હારી ગયો ! પશુબળમાં હું જીત્યો. હાથી, ઘોડા, રથ, પાયદળ, તલવાર, ભાલા અને તીરકામઠાના યુદ્ધમાં હું જીત્યો. પણ બુદ્ધિના, સંસ્કારિતાના અને સંસ્કૃતિના યુદ્ધમાં હું હારી ગયો. એ બધામાં તો ભોજ જીત્યો છે, માળવા જીતી ગયું છે, હું નહિ. એનું ખાવુંપીવું હરામ થઈ ગયું.
રાજસભા ભરાઈ. રાજા બીજાં બધાં જ કામો કરે છે ખરો, પણ એના હૈયામાંથી આ ખટકો જતો નથી. એમાં અચાનક એની નજર આચાર્ય હેમચન્દ્ર પર પડી. એને પેલી વાત યાદ આવી, સ્થૂલિભદ્રની કથા વખતે જે ચર્ચા થઈ'તી એ. એણે તરત જ કીધું : “મહારાજ ! પેલું વચન યાદ છે ?” મહારાજ કહે, બિલકુલ યાદ છે.” “તો હવે ક્યારે એનો અમલ કરશો ?” રાજનું ! તમે જરા નવરા પડો એટલે કરીએ. તમે લડાઈ ચાલુ જ રાખો છો એવા વાતાવરણમાં હું એવા કામ શી રીતે કરી શકું?” ત્યારે રાજા બોલે છે એક શ્લોક :
यशो मम तव ख्यातिः पुण्यं च मुनिनायक !। विश्वलोकोपकाराय कुरु व्याकरणं नवम् ॥
“મહારાજ ! મારો યશ પ્રસરે, તમને ખ્યાતિ મળશે, અને તમને ને મને બન્નેને પુણ્ય થશે રાષ્ટ્રસેવાનું, ભાષાની સેવાનું, ગુજરાતની સેવાનું. તમે જગતના ઉપકાર માટે વહેલી તકે નવું વ્યાકરણ નિર્માણ કરો !” - આચાર્ય ભગવંતે એ પડકાર ઝીલી લીધો, અને કહ્યું કે “રાજન્ ! કાશ્મીરથી, કાશીથી અને બીજા જુદા જુદા દેશોમાંથી મને કેટલીક પોથીઓ તમારે મેળવી આપવાની છે. આટલી સહાય કરો, પછી હું તરત કામે લાગી જઉં'.
રાજાએ તરત જ જે તે રાજ્યોના કે દેશના રાજાઓ ઉપર ભલામણપત્રો કે અનુરોધપત્રો પોતાના સેવકો સાથે મોકલી
25
