________________
માલવાને લૂંટીને ઘણું બધું લઈ આવ્યા છે. રત્નો, સોનું, ચાંદી, ઝવેરાત ને અનેક વસ્તુઓ, બધું લૂંટીને લાવ્યા છે. બધું ઠેકાણે પાડતા જાય છે. છેલ્લો આવ્યો પુસ્તકભંડાર. એ પણ આખો લઈ આવ્યો છે. રાજાએ એ પુસ્તકભંડાર ખોલાવ્યો. કહે કે મારે એ પોથીઓ જોવી છે. વિદ્વાનોને બેસાડે છે અને પોથીઓ ખોલાવીને હાથમાં લે છે.
એક પોથી લીધી ને પૂછ્યું. આ શું છે ? કયો ગ્રંથ છે ? વિદ્વાનોએ કહ્યું કે “આ ‘સરસ્વતીકંઠાભરણ' નામનું વ્યાકરણ છે.” કોણે બનાવેલું છે ? તો ‘રાજા ભોજે બનાવેલું છે.” બીજી પોથી લીધી. પૂછે કે આ શું છે ? તો જવાબ મળ્યો ‘સરસ્વતીકંઠાભરણ’ નામનું કાવ્યશાસ્ત્ર છે. કોણે બનાવેલું ? તો ‘રાજા ભોજે’. ત્રીજો ગ્રંથ લીધો : આ શું છે ? તો કહે, ‘સરસ્વતીકંઠાભરણ’ નામે અલંકારશાસ્ત્ર છે. કોણે બનાવ્યું ? તો કહે, ‘રાજા ભોજે'. આમ એક પછી એક રાજા ભોજની ગ્રંથ- રચનાઓની પોથી રાજાના હાથમાં આવતી જાય છે. એક શાસ્ત્ર એવું નથી કે જેના ઉપર રાજા ભોજે પોતાની કલમ ન ચલાવી હોય !
રાજા સ્તબ્ધ બનીને પૂછે છે કે આ બધી રાજા ભોજની રચનાઓ છે ? જવાબમાં ‘હા’ આવી. પૂછ્યું : આપણે ત્યાં આવી કોઈ રચના ખરી ? આપણા કોઈ વિદ્વાને કરી હોય એવી રચના ! ‘મહારાજ ! ક્ષમા કરજો ! પણ ભોજ રાજાના ગ્રંથો જ આપણે ત્યાં ભણાવવામાં આવે છે. એમનાં જ અલંકારસૂત્રો અને એમનું જ કાવ્યશાસ્ત્ર અહીં ભણાય છે.’
‘તો મારા ગુજરાતનું વ્યાકરણ નથી ? કાવ્યશાસ્ત્ર પણ નહિ ? સાહિત્ય નહિ ?'
મહારાજ ! ક્ષમા કરજો. પણ આપણા ગુજરાતમાં એવો કોઈ વિદ્વાન નથી કે જેને ભોજ રાજાની હરોળમાં મૂકી શકાય.’
24
