________________
આમ બોલતાં બોલતાં ભગવાન તો આગળ જતા રહ્યા. પણ આ બધું પેલી બાઈએ સાંભળી લીધેલું. એ તરત ઊભી થઈ અને વૃક્ષનો છાંયડો પડે છે ત્યાં સુધીની ભૂમિ પર ચોતરફ જેટલી વનસ્પતિ ઊગેલી, તેનું એક એક તણખલું તોડતી ગઈ અને પેલા બળદને ખવડાવતી ગઈ. એમ કરતાં કરતાં અચાનક જ તેની મૂઠીમાં તણખલાંનો એક જથ્થો આવ્યો, એ બળદના મોંમાં જતાં જ તે પાછો મનુષ્ય બની ગયો ! બધી વનસ્પતિ ખાતાં ખાતાં પેલી શંકરે કહેલી તે પણ આવી ગઈ, અને કામ પતી ગયું.
“રાજન્ !” આચાર્ય ભગવંત રાજાને કહે છે : “જેમ કયું તણખલું ખાધું ને પેલો માણસ થયો એ ખબર ના પડી, એમ કલિયુગમાં ‘આ ધર્મ કરો તો જ મોક્ષ મળે' એવું નથી; કળિયુગમાં તો સર્વ ધર્મોમાં જે શુભ તત્ત્વ છે તેનું સંકલન કરો, અને તમે સદાચારનું આચરણ કરો તો મોક્ષ થાય.”
રાજા હરખાઈ ઊઠ્યો. વિરોધી બધાનાં હથિયાર હેઠાં પડ્યાં. બધાને એમ હતું કે આચાર્ય એમ જ કહેશે કે ‘તીર્થંકરની પૂજા કરો તો ને સાધુ થાવ તો મોક્ષ મળે.' પણ આચાર્યે કેવો જવાબ આપ્યો ? - આને શાસ્ત્રમાં ચારિસંજીવનીચાર - ન્યાય’ એવા નામે ઓળખાવ્યો છે. ચારિ એટલે ઘાસચારો, એમાં છૂપાઈ હતી સંજીવની ઔષધી, તે ચરાવી, અને પેલો બળદ પાછો મનુષ્ય તરીકે પ્રગટ થયો; એમ તમે દરેક ધર્મમાં શુભ તત્ત્વ છે તેને સ્વીકારો અને તેનું આચરાણ કરતાં કરતાં તમે મોક્ષ પામો.
રાજા રાજી રાજી થઈ ગયો. એ બોલ્યો કે આ બધાના જવાબ ખોટા હતા. મને આ બધા ફસાવવા માગતા'તા પણ તમારો જવાબ ! વાહ ! તમે પૂર્ણતઃ સાચા છો મહારાજ !'
વિચાર કરો : એ રાજા કેવો હશે, વિચારક અને વિવેકી ? અને આચાર્ય કેવા હશે ! એમની ક્ષમતાઓ ને પ્રતિભા કેવી હશે !
21
