________________
तत्सर्वथा भवता क्वचित् पण्डितेन, क्वचिन्मूलेण, क्वचिनिष्ठुरेण, क्वचित्त्यागिना, क्वचित् कृपणेन, परैरलब्धमध्यागाधदुग्धनीराधिधीरगम्भीरधिषणेन भवितव्यम् ।
દીકરા મેં તને ઘણા સુખમાં ઉછેર્યો છે, તે પ્રકૃતિથી સીધી લાઈનનો છે, દેશાંતર દૂર દૂર છે, લોકો વાંકા હૃદયવાળા છે, સ્ત્રીઓ છેતરવામાં નિપુણ હોય છે, દુર્જનો ઘણા છે, ધૂતારાનો પાર નથી, વેપાર કરનારા વાણિયા મહાકપટી હોય છે, કાર્યનાં પરિણામો જાણી ન શકાય તેવાં હોય છે. માટે વત્સ ! સમય જોઈને ક્યારેક પંડિત બની જવું, ક્યારેક મૂર્ખ બની જવું, ક્યારેક કઠોર બની જવું, ક્યારેક ત્યાગી બની જવું, તો ક્યારેક કંજૂસ બની જવું, અને ક્ષીરસમુદ્ર જેવા ઊંડા, ગંભીર અને શાંત બની જવું કે જેનું હૃદય કોઈ જાણી ન શકે તેવા બનીને રહેવું.
કેવી સુંદર શિખામણ છે. લાગે છે કે કોઈક પીઢ, અનુભવી વેપારી બોલે છે. પરંતુ આ વેપારી નથી મહાત્યાગી સિદ્ધર્ષિ મહારાજા છે. આ ગુરુભગવંતે આ ગ્રંથમાં લગ્ન વિષે પણ વાત કરી છે. સંમતિલગ્ન, પ્રેમલગ્ન, પરદેશલગ્ન, વિગેરે અનેકવિધ લગ્નોનું વર્ણન કર્યું છે. તો સાથે આત્મોન્નતિકારક ક્ષત્તિ, દયા વિગેરે દશ કન્યા સાથેના લગ્ન પણ બતાવ્યાં છે. આ રીતે જોતાં એમ લાગે છે કે સિદ્ધર્ષિ મહારાજા લગ્ન વિષયમાં નિષ્ણાત છે. આ પ્રસંગો વાંચીએ ત્યારે તે સમયના રીતરિવાજનો ખ્યાલ આવે. કેવા કેવા મહોત્સવ થતા હતા. જોશી મહારાજાનું સ્થાન, માયરામાં કન્યાને બેસાડવી- ઈત્યાદિ ઘણી વાતોનો બોધ થાય છે.
હવે, તેમની પ્રતિભાનો એક નવો ઉન્મેષ જોવો છે. તેઓ યુદ્ધનીતિના પ્રબુદ્ધ જાણકાર હતા. આ સમગ્ર ગ્રંથમાં એક સંસારી
62
