________________
માટેનો શ્લોક આવો હોય તો બીજાં કાવ્યો કેવાં હશે ?' ઉપાધ્યાયજી મહારાજ સમ્યક્ત્વના ૬૭ બોલની સજ્ઝાયમાં આઠ પ્રભાવકની ઢાળમાં ફરમાવે છે કે –
-
“કાવ્ય સુધારસ મધુર અરથ ભર્યા, ધર્મ હેતુ કરે જેહ; સિદ્ધસેન પરે રાજા રીઝવે, અક્રમ વરકવિ તેહ... ધન ધન શાસનમંડન મુનિવરા...”
રાજાને થોડીવાર વિચાર કરતો રહેવા દઈ આપણે સિદ્ધસેનસૂરિજીના વ્યક્તિત્વનું ત્રીજું પાસું વિચારી લઈએ.
હકીકતમાં, તેમની પ્રતિભા બહુ આયામી હતી. પણ સૂર્ય સાથે જેમ ઉષ્ણતાનો ખ્યાલ જોડાઈ ગયો છે તેમ તેમની પણ તાર્કિક-મન્ત્રવાદી-ઉદ્દામવાદી તરીકેની છાપ જ પ્રમુખ બની ગઈ. ન્યાયાવતાર-સન્મતિતર્ક જેવા ગ્રન્થો વધુ ધ્યાન ખેંચનારા બન્યા અને તર્કવાદ જ તેમની ઓળખ બની ગયો. પરન્તુ, વાસ્તવમાં તેઓનું આન્તરિક પોત ઘણાં પાસાં ધરાવતું હતું. તેઓ તાર્કિક હોવા ઉપરાંત ભક્ત-ભાવક-સાધક-ચિન્તક-કવિ અને ગુરુ પણ હતા... હેમચન્દ્રાચાર્યે અનુસિદ્ધસેન વય: કે क्व सिद्धसेनस्तुतयो महार्था अशिक्षितालापकला क्व चैषा ? એવું કહી તેમનું કવિત્વ-ચિત્તકત્વ સ્વીકાર્યું છે, સિદ્ધ કર્યું છે. જ્યારે કેટલાય ગ્રન્થકારોએ યવાદ સ્તુતિાર: કહીને તેમના ચિન્તનને પ્રમાણ્યું છે.
તેમના વ્યક્તિત્વનાં આ બધાં પાસાં પ્રમાણવા માટે તેમનો ત્રીજો ઉપલબ્ધ ગ્રન્થ દ્વાત્રિશત્-દ્વાત્રિંશિા અવલોકવો પડે. આ ગ્રન્થનું અવલોકન કરીએ તો આપણને જણાય કે તેમના વ્યક્તિત્વના ખરા રંગો તો અહીં જ નીખર્યા છે. તેમના ભાવવિશ્વનો અહીં પદે પદે પરિચય થાય છે. તો સાથે જ, તત્કાલીન ભારતમાં પ્રચલિત મુખ્ય દર્શનધારાઓની રૂપરેખા
27
