________________
६१६
व्युत्पत्तिदीपिकाभिधान-ढुण्ढिकया समर्थिते सिद्धहेमप्राकृतव्याकरणे ।
तृनोऽणअः ॥ ८।४।४४३ ॥ अपभ्रंशे तृनः प्रत्ययस्य अणअ इत्यादेशो भवति । हत्थि मारणउ लोउ बोल्लणउ । पडहु वज्जणउ सुणउ भसणउ ॥१॥ [ तृनोऽणअः] तृन् षष्ठी ङस् । अणअ प्रथमा सि । [हत्थि मारणउ.............] अस्यार्थः- हस्ती मारयिता, लोकः कथयिता, पटहो वदिता, शुनको भषिता इत्यर्थः ।
[मारणउ] 'मृत् प्राणत्यागे' (१३३३) मृ । म्रियमाणं प्रयुङ्क्ते । 'प्रयोक्तृ०' (३।४।२०) णिगप्र० । मारयतीति मारयिता । 'तृन् शील०' (५।२।२७) तृन्प्र० । 'ऋवर्णस्या०' (४।२३४) मर० । वृद्धिः । 'णेरनिटि' (४।३।८३) णिग्लोपः। अनेन तृन्० → अणअ० । 'लोकात्' (१।१।३) मारणअ० । प्रथमा सि । 'स्यमोरस्योत्' (४।३३१) अ० → उ० । 'अन्त्यव्य०' (१।११) स्लुक् मारणउ ।
[बोलणंउ] 'कथण वाक्यप्रबन्धे' (१८८०) कथ । 'चुरादिभ्यो णिच्' (३।४।१७) णिच्प्र० । कथयतीत्येवंशीलः = कथयिता । 'तृन् शील०' (५।२।२७) तृन्प्र० । 'कथेर्बज्जर-पज्जरोप्पाल-पिसुण०' (४।२) कथ० → बोल्ल० । अनेन तृन्० → अणअ० । 'णेरनिटि' (४।३।८३) णिच्लोपः बोल्लणउ ।
[वज्जणउ] 'वद व्यक्तायां वाचि' (९९८) वद् । 'तक्ष्यादीनां छोल्लादयः' (४।३९५) वद् → वज्ज० । शेषं पूर्ववत् । वज्जणउ । [भसणउ] 'भष भर्त्सने' (५२१) भष् । 'श-षोः सः' (१।२६०) भष्० → भस् । शेषं पूर्ववत् । भसणउ ॥४४३।।
डवार्थे नं-नउ-नाइ-नावइ-जणि-जणवः ॥ ८।४।४४४ ॥ अपभ्रंशे इवशब्दस्याऽर्थे नं-नउ-नाइ-नावइ-जणि-जणु इत्येते षड् भवन्ति । नि।। नं मल्ल-जुज्झु ससि-राहु करहिं ॥१॥ [४/३८२-१] । ॥नउ।। रवि'-अर्थमणि समाउलेण कंठि विइण्णु न छिण्णु ।
चक्के खंडु मुणालिअहे नउ जीवग्गलु दिण्णु ॥२॥ ॥नाइ॥ वलयावलि-निवडण-भएण धण उद्ध-ब् अ जाइ ।
वल्लह-विरह-महादहहो थाह गवेसइ नाइ ॥३॥ १. भूमीगयं न चत्ता सूरं दट्ठण चक्कवाएण । जीयग्गल ब्व दिन्ना मुणालिया विरहभीएण ॥ [व० ल० - चक्कवायवज्जा-७२३।२] भूमिगतं न त्यक्ता सूर्यं दृष्ट्वा चक्रवाकेण । जीवार्गलेव दत्ता मृणालिका विरहभीतेन ॥ २. G. अत्थवणि। ३. तह झीणा जह मउलियलोयणउडविहडणे वि असमत्था । सक्किहिइ दुक्करं घरगयं पि दटुं तुमं बाला ॥
[व० ल० - ओलुग्गावियावज्जा-४३७१६] तथा क्षीणा यथा मुकुलितलोचनपुटविघटनेऽप्यसमर्था । शक्ष्यति दुष्करं गृहगतमपि द्रष्टुं त्वां बाला ॥ ४. N. टि० उद्धभुअ के स्थान पर छन्द की खातिर उद्धब्भुअ ।
