________________
७८
व्युत्पत्तिदीपिकाभिधान-ढुण्ढिकया समर्थिते सिद्धहेमप्राकृतव्याकरणे ॥
[सुहुमं] सूक्ष्म । 'तन्वीतुल्येषु' (२११३) मात् प्राग् उकारः । 'हुस्वः संयोगे' (१८४) सू० → सु० । 'क्षः खः क्वचित्तु०' (२३) क्षु० → खु० । 'ख-घ-थ-ध-भाम्' (१११८७) खु० → हु० । प्रथमा सि । 'क्लीबे०' (३।२५) सि० → म्० । 'मोऽनुस्वारः' (१।२३) अनुस्वारः सुहुमं ॥११८॥
___ दुकूले वा लश्च द्विः ॥ ८।१।११९ ॥ दुकूलशब्दे ऊकारस्य अत्वं वा भवति, तत्संनियोगे च लकारो द्विर्भवति ॥ दुअल्लं दुऊलं ॥ आर्षे-दुगुल्लं ॥ [दुकूले वा लश्च द्विः] दुकूल सप्तमी ङि । वा प्रथमा सि । ल प्रथमा सि । च प्रथमा सि । द्वि प्रथमा सि ।
[ दुअल्लं दुऊलं] दुकूल । अनेन वा कू० → क० -लस्य द्वित्वं च । 'क-ग-च-ज०' (१।१७७) क्लुक् । प्रथमा सि । 'क्लीबे०' (३।२५) सि० → म्० । 'मोऽनुस्वारः' (११२३) अनुस्वारः दुअल्लं । द्वितीये 'क-ग-च-ज०' (१।१७७) क्लुक् दुऊलं ।
[दुगुल्लं] दुकूल । आर्षत्वादुत्वम् । 'अनादौ०' (२१८९) लस्य द्वित्वं - ल्ल० । 'अनादौ स्वरादसंयुक्तानां क-ख-तथ-प-फां ग-घ-द-ध-ब-भाः' (४।३९६) कस्य गः । प्रथमा सि । 'क्लीबे०' (३।२५) सि० → म्० । 'मोऽनुस्वारः (१९२३) अनुस्वारः दुगुल्लं ॥११९॥
ईर्वोद्वयूढे ॥ ८॥१।१२० ॥ 'उद्व्यूढशब्दस्य ऊत ईत्वं वा भवति ॥ उव्वीढं उव्वूढं ॥ " [ईर्वोद्वयूढे] ई प्रथमा सि । वा प्रथमा सि । उद्व्यूढ सप्तमी ङि ।
[उव्वीढं उव्वूढं ] उद्व्यूढ (२) । 'अधो-म-न-याम्' (२।७८) यलुक् । 'क-ग-ट-ड०' (२७७) लुक् । 'अनादौ०' (२२८९) वस्य द्वित्वं - वू० → व्वू० । अनेन वा ऊ० → ई० -ब्बू० → व्वी० । प्र० सि । 'क्लीबे०' (३।२५) सि० → म्० । 'मोऽनुस्वारः' (१।२३) अनुस्वारः उव्वीढं उव्यूढं ॥१२०॥
उर्दू-हनूमत्कण्डूय-वातूले ॥ ८।१।१२१ ॥ एषु ऊत उत्वं भवति ॥ भुमया । हणुमन्तो । कण्डुअइ । वाउलो ॥
[उधूंहनूमत्कण्डूयवातूले ] उ प्रथमा सि । भ्रूश्च हनूमांश्च कण्डूयश्च वातूलश्च = भ्रूहनूमत्कण्डूयवातूलम्, तस्मिन् = भ्रूहनूमत्कण्डूयवातूले । सप्तमी ङि । __ [भुमया ] धू । 'ध्रुवो मया डमया' (२।१६७) मयाप्रत्ययः । 'सर्वत्र०' (२७९) लुक् । अनेन भू० → भु० । प्रथमा सि । 'अन्त्यव्य०' (१।११) स्लुक् भुमया ।
[हणुमन्तो] हनूमत् । 'आल्विल्लोल्लाल-वन्त-मन्तेत्तेर-मणा-मतोः' (२।१५९) मन्ताऽऽदेशः । 'नो णः' (११२२८) नू० → णू० । अनेन णू० → णु० । प्रथमा सि । 'अतः से?:' (३।२) सि० → डो० → ओ० । 'डित्यन्त्य०' (२।१।११४) अलुक् हणुमन्तो।
[कण्डुअइ] 'कण्डूग् गात्रविनामे' कण्डू । 'धातोः कण्ड्वादेर्यक्' (३।४।८) यक्प्र० → य । कण्डूयति । अनेन डू० → डु० । 'क-ग-च-ज०' (११७७) य्लुक् । 'त्यादीनामाद्य०' (३।१३९) ति० → इ० कण्डुअइ ।
१. H. I. K. M. उद्व्यूढशब्दे ।
