Page Text
________________
२४०
व्युत्पत्तिदीपिकाभिधान-दुण्ढिकया समर्थिते सिद्धहेमप्राकृतव्याकरणे ।
[दुवारं वारं देरं दारं ] द्वार । द्-वा इति विश्लेषे अनेन वा वापूर्व उ० । 'लोकात्' (१।१।३) दु० । प्रथमा सि । 'क्लीबे०' (३।२५) सि० → म्० । 'मोऽनु०' (१९२३) अनुस्वारः दुवारं । पक्षे-द्वार । 'क-ग-ट-ड०' (२७७) द्लुक्। प्रथमा सि । 'क्लीबे०' (३।२५) सि० → म्० । 'मोऽनु०' (१।२३) अनुस्वारः वारं । द्वार । 'सर्वत्र ल०' (२७९) व्लुक्। 'द्वारे वा' (१९७९) विकल्पेन दा० → दे० । प्रथमा सि । 'क्लीबे०' (३।२५) सि० → म् । 'मोऽनु०' (०२३) अनुस्वारः देरं । द्वार । 'सर्वत्र ल०' (२१७९) व्लुक् । प्रथमा सि । 'क्लीबे०' (३।२५) सि० → म्० । 'मोऽनु०' (१।२३) अनुस्वारः दारं ॥११२॥
तन्वीतुल्येषु ॥ ८।२।११३ ॥ उकारान्ता ङीप्रत्ययान्तास्तन्वीतुल्याः तेषु संयुक्तस्य अन्त्यव्यञ्जनात्पूर्व उकारो भवति ॥
तणुवी । लहुवी । गरुवी । बहुवी । पुहुवी । मउवी ॥ क्वचिदन्यत्रापि-स्रुघ्नम् → सुरुग्धं ॥ आर्ष-सूक्ष्मम् → सुहुमं ॥
[ तन्वीतुल्येषु] 'तन्वा(न्व्याः) तुल्या:(ल्यः) = तन्वीतुल्या:(ल्यः) तेषु ।
[तणुवी ] तन्वी । न्-वी इति विश्लेषे अनेन वीपूर्वं उ० । 'लोकात्' (१।१।३) नु० । 'नो णः' (१।२२८) नु० → णु० । प्रथमा सि । 'अन्त्य०' (१।११) स्लुक् तणुवी ।
[लहुवी ] लघ्वी । घ्-वी इति विश्लेषे अनेन वीपूर्वं उ० । 'लोकात्' (१।१।३) घु० । 'ख-घ-थ-ध-भाम्' (१।१८७) घस्य हः । प्रथमा सि । 'अन्त्य०' (१।११) स्लुक् लहुवी ।
[गरुवी] गुर्वी । 'उतो मुकुलादिष्वत्' (१।१०७) गु० → ग० । र-वी इति विश्लेषे अनेन वीपूर्व उ० । 'लोकात्' (१।१।३) रु० । प्रथमा सि । 'अन्त्य०' (१।११) स्लुक् गरुवी।
[बहुवी ] बह्वी । ह्-वी इति विश्लेषे अनेन वीपूर्वं उ० । 'लोकात्' (१।१।३) हु० । प्रथमा सि । 'अन्त्य०' (१।११) स्लुक् बहुवी।
[पुहुवी ] पृथ्वी । 'उदृत्वादौ' (१।१३१) पृ० → पु० । थ्-वी इति विश्लेषे अनेन वीपूर्वं उ० । 'लोकात्' (१।१।३) थु० । 'ख-घ-थ-ध-भाम्' (१।१८७) थु० → हु० । प्रथमा सि । 'अन्त्य०' (१।११) स्लुक् पुहुवी ।
[मउवी ] मृद्वी । 'ऋतोऽत्' (१।१२६) मृ० → म० । द्-वी इति विश्लेषे अनेन वीपूर्वं उ० । 'लोकात्' (१।१।३) दु० । 'क-ग-च-ज०' (१।१७७) द्लुक् । प्रथमा सि । 'अन्त्य०' (१।११) स्लुक् मउवी ।
[सुरुग्धं ] स्रुघ्न । स्-रु इति विश्लेषे अनेन रुपूर्वं उ० । 'लोकात्' (१।१३) सु० । 'अधो म-न-याम्' (२।७८) न्लुक् । 'अनादौ०' (२।८९) घस्य द्वित्वम् । 'द्वितीय-तुर्ययो०' (२।९०) पूर्वघस्य गः । प्रथमा सि । 'क्लीबे०' (३२५) सि० → म्० । 'मोऽनु०' (१।२३) अनुस्वारः सुरुग्धं ।
[सुहुमं ] आर्षे सूक्ष्मशब्देऽपि उकारः । सूक्ष्म । 'हुस्व: संयोगे' (१२८४) सू० → सु० । क्ष्-म इति विश्लेषे मपूर्व उ० । 'लोकात्' (१।१।३) क्षु० । 'सूक्ष्मे हो वा' ( ) क्षु० → हु० । ['क्षः खः क्वचित्तु०' (२।३) क्षु० → खु० । 'ख-घ-थ०' (१।१८७) खु० → हु.] । प्रथमा सि । 'क्लीबे०' (३६२५) सि० → म्० । 'मोऽनु०' (१९२३) अनुस्वारः सुहुमं ॥११३।।
१. K. तन्व्या तुल्याः ।
| SR No. | 007101 |
| Book Title | Vyutpatti Dipikabhidhan Dhundikaya Samarthitam Siddha Hem Prakrit Vyakaranam Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Vimalkirtivijay |
| Publisher | Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad |
| Publication Year | 2017 |
| Total Pages | 442 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 34 MB |