________________
પંચાસ્તવવિરમણ કા સ્વરૂપ ઔર સંયમ મેં દૂસરોં કે મત કા નિરૂપણ
અન્વયા -આ લાકમાં ì- કપિલ આદિ પરતીથીક પાવા–પાપમૂ પ્રાણાતિપાતાર્દિક અઢાર (૧૮) પાપસ્થાનાના અન્વષવવાય-ચાળ્યાય પ્રત્યા
મ્યાન— –પરિત્યાગ—ન કરીને આચારિત્ર્ય-બાચાર્યમ્ આચાર્ય પરપરાથી પ્રાપ્ત પ્રકૃતિ આદિ ૨૫ તત્વને વિત્તિા-વિવિા જાણીને અત્મા ન—હજુ નિશ્ચયથી સવજુવાન વિમુવ સર્વદુલાર્ વિમુક્તે શારીરિક અને માનસીક એવા સઘળા દુ:ખેાથી છુટી જાય છે એવું મન્નરૂં-મન્યતે માને છે.
સાંખ્ય મત પચ્ચીસ તત્વાના જ્ઞાનથી આત્માની મુક્તિ માને છેતે પચ્ચીસ તત્વ આ છે.-૧ પ્રકૃતિ, ૨ મહાન બુદ્ધિ, ૩ અહંકાર, ૪ મન, ૫ પાંચ જ્ઞાનેન્દ્રિ ( સ્પર્શન, રસના ઘ્રાણુ ચક્ષુ અને શ્રોત્ર, ) પાંચ કર્મેન્દ્રિય, ( વાકૂપાણિ, પાદ, વાયુ, (ગુદા) ઉપસ્થ (લિંગ)) પાંચ તન્માત્રા (ગ ંધ, રસ, રૂપ, સ્પર્શી શબ્દ) પાંચભૂત-પૃથ્વી, જળ, તેજ, વાયું, આકાશ, અને પુરુષ આ પચ્ચીસ તાના પરિજ્ઞાનથી આધ્યાત્મિક, આધિભૌતિક અને આધિદૈવિક જૈન પરિભાષા અનુસાર–શારીરિક અને માનસિક દુઃખાથી સદાને માટે મુક્ત થઈ જાય છે કહ્યું છે કે" पंचविशतितत्त्वज्ञो यत्र तत्राश्रमे वसन् ।
,,
ચાહે કાઇ પણ
તેઓ નિયમથી
जी मुण्डी शिखीवाऽपि मुच्यते नात्र संशयः ॥ ચાહે જટાધારી હાય, કે ચાહે મુંડન કરાએલા હાય, આશ્રમમાં રહેવાવવાળા હાય જે આ પચ્ચીસ જ્ઞાનથી યુક્ત આ સંસારથી છુટી જાય છે. એમાં સ ંદેહ નથી. પરંતુ એ સાંસિદ્ધાંત યુકિત યુક્ત પ્રતીત થતા નથી. કેમકે, જે રીતે ઔષધી માત્રના જ્ઞાનથી રાગીની રાગથી મુક્તિ થતી નથી. એજ રીતે પચ્ચીસ તત્વાના કારા જ્ઞાનથી આત્માને મુકિત પ્રાપ્ત થઈ શકતી નથી. રોગથી મુકિત મેળવવા દેવાનું રોગીએ સેવન કરવું પડે છે. એજ રીતે ભાવરોગ જે જ્ઞાનાવરણાદિ કમ છે તેનાથી છુટકારારૂપ મુક્તિ મેળવવા માટે મહાત્રતાત્મક પાંચ અંગથી યુક્ત ક્રિયાનું અનુષ્ઠાન કરવું પડે છે. ત્યારે જ આત્મા મુક્તિને પામી શકે છે. એના વગર નહીં, એને માટે “ જ્ઞાનક્રિયાન્મ્યાં મોક્ષ ” એવા જૈન સિદ્ધાંત જ સમીચીન છે. ૫૯૫
શ્રી ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર : ૨
૮૫
