________________
પખીજ—ગાંઠે યા પર્વમાં જેનુ' ખીજ છે એવી શેરડી આદિ પ બીજ કહેવાય છે. ક ધખીજ—કે ધ–થડજ જેવું ખીજ છે એવા શલકી આદિ ને કધબીજ કહે છે. બીજરૂહ—ચાખા ઘઉં માઢિ ખીજથી ઉગનારી વનસ્પતિને ખીજરૂહ કહે છે. સ’સૂચ્છિમ—ખીજ વિના ખળી ગએલી ભૂમિમાં પણુ જે પૃથ્વી અને જળના સચેગથી ઉગે એવાં ઘાસ આદિને સમુચ્છિમ~કહે છે.
તૃણુલતા-તરણાં (ઘાસ ) અને લતા એ બધાં વનસ્પતિકાયિક છે.
.
અથવા બતાવનસ્પતિવિજ્રા : એ એક જ પદ્મ છે. દ (દાભડો) તૃણુ, ચ'પક, અશાક, અને વાસંતી આદિ લતાએ અને વનસ્પતિકાયના ભેદ અગ્ર બીજ આદિ બધાં વનસ્પતિકાયિક છે. સૂત્રમાં બીજી વાર વનસ્પતિકાયિક' શબ્દનુ ગ્રહણુ એટલા માટે કરવામાં આવ્યુ` છે કે-ઉપર બતાવેલા ભેદે ઉપરાંત સૂક્ષ્મ બાદર આદિ બીજા પણ ખધા ભેદોનુ ગ્રહણ થઇ જવા પામે એ બધા પહેલાં બતાવેલા પાત-પેાતાના નામ-ગાત્રરૂપ પ્રકૃતિનાં ઉદય-રૂપ કારણવાળા છે. અર્થાત્ પૂર્વોક્ત ખીજ આદિ બધા ચિત્ત હોય છે અને પૃથકૂપૃથક સ્પ રૂપે એક ઈન્દ્રિયવાળાં છે. (૫)
ઈતિ પાંચ-સ્થાવર – કાયનું નિરૂપણ સમાપ્ત.
હવે ક્રમપ્રાપ્ત ત્રસકાયનું સ્વરૂપ કહે છે. છે ને’ ઇત્યાદિ.
જે એ અખાલ-પ્રસિદ્ધ દ્વીન્દ્રિયાદિના ભેદે કરીને અનેક, એક એક જાતિમાં ઘણા અથવા ભિન્ન-ભિન્ન ચેાનિવાળા, ગરમી માર્દિથી પીડિત થતાં ત્રાસ (ઉદ્વેગ ) પામનારા, અથવા છાયાવાળા શીતળ અને નિર્ભય સ્થળમાં ચાલ્યા જનારા, વ્યક્ત ચેતનાવાન્ ઉચ્છવાસ આદિ પ્રાણવાળા ત્રસ કહેવાય છે, તેના ભેદ આ પ્રકારે છેઃ——
પક્ષી સર્પ આદિ અડજ છે (૧). જરાયુથી વેષ્ટિત ન હેાઈને ચેાનિમાંથી નીકળતાં જ ગમનાગમન આદિ ક્રિયાઓ કરવાના સામર્થ્યથી યુક્ત પૂર્ણ અવયવવાળા. યા વસ્ત્ર દ્વારા લૂછેલાની પેઠે સાફ ઉત્પન્ન થનારા હાથી, શેળે, સસલાં, નાળિયા, ઉંદર આ િપાતજ કહેવાય છે (ર(. જરાયુ (નાળ વગેરે મળ ભાગ) સહિત ઉત્પન્ન થનારા મનુષ્ય. મહિષાદિ (ભેંશ વગેરે) જરાયુજ કહેવાય છે (૩). મદિરા આદિ રસેામાં ઉત્પન્ન થનારા તથા સ્વાદથી ચલિત અર્થાત્ સડેલા મધુરાદિ રસેામાં ઉત્પન્ન થનારા રસજ કહેવાય છે. (૪) પ્રસ્વેદથી પેદા થનારા જૂ, લીખ, માંકડ, આદિ સંસ્વેદજ કહેવાય છે. (૫). ગર્ભાધાન વિના શરીરનામ-કમના ઉદ્દયથી શરીરના અવયવાનાં સંગ્રહ થઇ જવાથી સ્વયં ઉત્પન્ન થનારા જીવા સ’મૂર્ચ્છિ મ કહેવાય છે. (૬) પૃથ્વીને ભેદીને ઉત્પન્ન થનારા શલભ ( ટીડ ) આદિ ઉદ્ભભિષજ કહેવાય છે. (૭) ગભ અને સંમૂ ંન જન્મોથી ભિન્ન દેવ અને નારકાના જન્મને ઉપપાત કહે છે, તેથી ઉત્પન્ન થનારા દેવ અને નારકી ઔપપાતિક કહેવાય છે (૮) દેવ શય્યા પર અને નારકી ફુલીમાં સ્વયં ઉત્પન્ન થાય છે.
શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્ર : ૧
૫૭
