________________
(વાયુકાય)
વાયુકાયને પણ ભગવાને સચિત્ત કહી છે. વાયુ કેવી રીતે સચિત્ત છે તે કહે છેઃવાયુ. સચેતન છે કારણ કે બીજાની પ્રેરણા વિના અનિયતરૂપે તિર્યક્ ગમન કરનારી છે, જેવુ કે હરણ અથવા રાઝ (નીલગાય )
અનેક જીવ અને પૃથસત્ત્વ આદિની વ્યાખ્યા. પહેલાંની પેઠે સમજવી.
વાયુકાયના શસ્ત્ર દ્રવ્ય-ભાવભેદે એ પ્રકારના છે. દ્રવ્યશસ્ત્ર સ્વ-પર-ઉભયકાયના ભેદે કરી ત્રણ પ્રકારના છે, ત્યાં સ્વકાયશસ્ત્ર-પૂર્વઆદિ દિશાના વાયુના પશ્ચિમ-આદિ દિશાને વાયુ. પરકાયશસ્ત્ર અગ્નિ આદિ છે, ઉભયકાયશસ્ત્ર અગ્નિાદિથી તપેલા વાયુ જ છે. ભાવશસ્ત્ર પહેલાની જેમ સમજી લેવુ વાયુ ત્રણ પ્રકારને છે.
(૧) સચિત્ત, (૨) અચિત્ત, (૩) મિશ્ર. ઘન-વાત આદિ વાયુ સચિત્ત છે. મસક યા રબ્બરની થેલી આદિમાં ભરેલી હવા અચિત્ત છે; પરન્તુ અ ંતમુહૂતની પછી એક પ્રહર સુધી અચિત્ત રહે છે, ત્યારપછી બીજા પ્રહર સુધી મિશ્ર અવસ્થામાં રહે છે. અને ત્યારબાદ સચિત્ત ખની જાય છે. રાગાદિ અવસ્થામાં વાયુની આવશ્યકતા પડતાં મસક અદ્ઘિની અંદર ભરેલા અચિત્ત વાયુ સાધુઓને ગ્રાહ્ય છે, કિન્તુ બીજા પ્રહરના મિશ્રવાયુ સચિત્તવાયુની પેઠે અગ્રાહ્ય છે (૪)
(વનસ્પતિકાય)
વનસ્પતિકાયને પણ ભગવાને સચિત્ત કહી છે.
વનસ્પતિ સચિત્ત છે, કારણ કે તેમાં બાલ્યાવસ્થા આદિ તથા છેદન ભેદન કરવાથી મ્હાનતા આઢિ સચેતનના ગુણ જોવામાં આવે છે, જેમકે મનુષ્યનું શરીર, અર્થાત્ ખાધ્ય તરૂણ આદિ અવસ્થાએ અને છેદન-ભેદન આદિ કરવાથી ગ્લાનતા થવાને કારણે જેમ મનુષ્યનું શરીર સચેતન છે તેમ વનસ્પતિકાય પણ ચેતન છે. ‘ અનેક-જીવ ’ આદિ શબ્દોનુ વ્યાખ્યાન પહેલાંની પેઠે જાણવુ',
વનસ્પતિકાયનાં શસ્ત્ર એ પ્રકારનાં છે. (૧) દ્રવ્યશસ્ત્ર અને (૨) ભાવશસ્ત્ર. દ્રવ્યશસ્ત્ર, સ્વકાય, પરકાય અને ઉભયકાય છે લાકડી આદિ સ્વકાયશસ્ત્ર છે. લાતુ પત્થર આદિ પરકા યશસ્ત્ર છે. કેહાડા, દાતરડું આદિ ઉભયકાય શસ્ત્ર છે. ભાવશસ્ત્ર એની પ્રતિ મનના પરિ શુામ દુષ્ટ કરવા તે. (૪)
હવે વનસ્પતિકાયનુ વિશેષ વર્ણન કરે છે-ત ના ઈત્યાદિ.
અગ્રખીજ—જેનાં માંજ અગ્રભાગમાં હોય છે એવા કેર ટક ( હજારી શુલ ) આદિ અશ્રમીજ કહેવાય છે.
મૂલખીજ—મૂળજ જેવું ખીજ છે તે કમળના કદ્ર આદિ મૂલખીજ છે,
શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્ર : ૧
૫૬
