________________
જીવ જે ઇન્દ્રિયના વિષયની કામના (અભિલાષા) કરે છે તેને “કામ' કહે છે. જે સાદ, એ કામોને ત્યાગ નથી કરતા, તેઓ અપ્રાપ્ત વિષયની પ્રાપ્તિરૂપ અશુભ અધ્યવસાયને અધીન થઈને ડગલે ડગલે ખેદને અનુભવ કરતાં શું કદાપિ શ્રમણતાને પ્રાપ્ત કરી શકે છે ? કદાપિ નહિ.
ઈષ્ટ, અનિષ્ટ સચિત્ત, અચિત્ત આદિ બધી વસ્તુઓ પર સમતા–ભાવ રાખ, હાસ્ય આદિ છએ નોકષાયને ત્યાગ કરવો. પાંચ સમિતિ અને ત્રણ ગુપ્તિનું પાલન કરવું ગુપ્ત બ્રહ્મચારી થવું, ત્રણ ભેગોને સાધવા, શ્રુતજ્ઞાનરૂપી જળથી અંતઃકરણને શુદ્ધ રાખવું સભ્યફત્વથી યુક્ત રહેવું, સંયમરૂપી કવચ (બખ્તર) થી સજજ રહેવું દોરાસહિત મુખવસ્ત્રિકાને મુખ પર બાંધીને રહેવું, યતના–ધર્મને ધારણ કરવું, ભેગરૂપી આમિષથી વિરકત રહેવું, કરણ સિત્તેરી અને ચરણસિત્તેરીના પારગામી થવું, નિર્દોષ ભિક્ષાથી જ સંયમયાત્રાને નિર્વાહ કરે, તીર્થકર ભગવાનની આજ્ઞાનું આરાધન કરવું, આત્મજ્ઞાની થવું, પરિગ્રહને ત્યાગ કરે. યાત્રામાત્રાને જાણવી, કાચબાની પેઠે ઈન્દ્રિયેનું ગેપન કરવું, અપ અશન પાનને ગ્રહણ કરવાં. અલ્પ ઉપઈિ રાખવી, કષાયને ત્યજવા, આસવરહિત થવું, સંસારરૂપી સાગરથી પાર ઊતરવું, પાપરહિત થવું, નિગ્રંથ પ્રવચનમાં પ્રવીણ થવું, માયા મિથ્યાત્વ અને નિદાનરૂપ શલ્યોને કાપવાં, સન્નિધિને ન રાખ, ઉરગાદિની ઉપમાથી યુક્ત થવું પાપની પ્રરૂપણ કરનારાં શાનો ઉપદેશ ન કર, મનને સ્વચ્છ રાખવું અને અતિચારરહિત ચારિત્રને પાળવું તથા મૃગ જેમ સિહથી સદા દૂર ભાગે છે તેમ પાપકર્મ જેની પાસે ન ઉભાં રહે તે “શ્રામસ્થ” (સાધુતા) કહેવાય છે. એવું પ્રામાણ્ય ત્યાં સુધી પ્રાપ્ત નથી થતું કે
જ્યાં સુધી તે કામગનો ત્યાગ કરે નહિ, જેનું ચિત્ત કામના સંક૯પવિક૫થી વ્યાકુળ રહેતું હોય છે તેની ક્રિયાઓ ભાવશૂન્ય દ્રવ્ય-ક્રિયાઓ હોય છે, કેવળ દ્રવ્ય-ક્રિયાઓનું પાલન કરવાથી કે શ્રમણ થઈ શકતો નથી. આ વિષયમાં સંગ્રહ ગાથાઓ છે, જેને અર્થ પહેલાં આવી ગયેલ છે. (૧)
ત્યાગી કા સ્વરૂપ કથન
ઉપર કહેવાઈ ગયું છે કે શબ્દ આદિ ઈન્દ્રિયવિષયામાં પ્રવૃત્ત એ સાધુ શ્રમણ્ય (ચારિત્ર)નું પાલન કરી શકતું નથી. હવે દ્રવ્યક્રિયાઓ કરતાં પણ જે સાધુના ચિત્તમાં કલુષતા હોય તે તે વાસ્તવમાં ત્યાગી નથી, એ કહે છે–
અથવા પહેલી ગાથામાં એક વિશેષ પ્રણાલીથી એમ પ્રતિપાદન કર્યું છે કે–શબ્દાદિવિષયોને ત્યાગી જ શ્રમણ્ય (સાધુતા) પાળી શકે છે, કિંતુ રેગાદિ કારણોથી પણ શબ્દાદિ વિષયને નથી જોગવી શકતો તો શું તે સમયે એ પણ ત્યાગી કહેવાઈ શકે છે? નથી
શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્ર : ૧
૩૦
