________________
સદા ભિક્ષાને માટે જાય. * ઉચ્ચકુળ બે પ્રકારનાં છે : (૧) દ્રવ્યથી ઉચ્ચ અને (૨) ભાવથી ઉચ્ચ. (૧) સાત= મજલા હોય, શરઋતુને ચંદ્રમા કપૂર, (મતીનો) હાર, બરફ યા કુંદપુષ્પની પેઠે સ્વચ્છ (ત) હોય, ચૂને ધોળવાથી ઝગમગતો હોય અને જેનું ફાટક ખૂબ ઉંચું હોય એ મહેલ આદિ દ્રવ્ય-ઉચ્ચ કહેવાય છે. (૨) ધન-ધાન્યરૂપી સંપત્તિથી સમૃદ્ધ કુળ ભાવથી ઉચ્ચ કહેવાય છે.
નીચકુળ પણ બે પ્રકાનાં હોય છે –
(૧) દ્રવ્યથી નીચું અને (૨) ભાવથી નીચું. (૧) વાંસ, લાકડાં, ઘાસ-પાંદડાથી બનેલાં ઝુપડાને દ્રવ્યથી નીચું કહે છે. (૨) ધન-ધાન્યાદિ સંપત્તિથી રહિત નિર્ધનના કુળને ભાવથી નીચું કહે છે. એ પ્રકારનાં બધાજ ઘરોમાં સાધુ ભિક્ષા માટે જાય.
અથવા રૂાવા શબ્દથી ઉચ્ચકુળાદિ સમજી લેવાં જોઈએ એ બાર પ્રકારનાં કુળ આચારાંગ સૂત્રમાં ( રહ્યુ૧અ ૨ઉ સૂ૦ ૧૧ માં) ભગવાને કહ્યા છે. આચારાંગ સૂત્રમાં આવેલા અધાછિપ અને અાણિક શબ્દથી એમ સૂચિત કર્યું છે કે જે દેશ અને જે સમયમાં જે કુળ અનિંદિત અને અગહિત હોય તેમાં મુનિ ભિક્ષાને માટે જાય.
અહીં વાહ્ય ઈત્યાદિ શબ્દોથી ષકાયની રક્ષામાં સાવધાની પ્રકટ કરી છે. મારમાને શબ્દથી એમ પ્રકટ કર્યું છે કે એકીસાથે બે કાર્યો ઉપગપૂર્વક થઈ શકતાં નથી. ઘનતો શબ્દથી ગંભીરતા પ્રકટ કરી છે અને વાવ ઈત્યાદિ શબદથી પ્રતિબંધ (નેસ રાય) રહિતતા અને સમતા સહિતતા પ્રકટ કરી છે. (૧)
ગોચરીમેં કુલ (ગૃહ) પ્રવેશવિધિ કા વિચાર
આદ્ય ઈત્યાદિ. ભિક્ષા માટે ગમન કરતા મુનિ ઝરૂખે, જાળી, ભીત, દરવાજો, ચરે પાડેલું બાંકુ (ખાતરીયાથી પાડેલું બાંકડું) અને ઉદકભવન અર્થાતુ પાણીઆરાની તરફ દૃષ્ટિ ન નાંખે, કારણ કે એ બધાં શંકાસ્થાને છે. તેની તરફ જેવાથી લોકોને સાધુના ચારિત્રમાં સંદેહ ઉત્પન્ન થાય છે. તેથી એ શંકાસ્થાનોનો વિશેષરૂપે પરિત્યાગ કરે. (૧૫)
ઈત્યાદિ, જે એકાન્ત ભવનમાં ચકવત, અર્ધચકી, માંડલિક આદિ રાજા, શ્રેષ્ઠી (4) આદિ ગૃહસ્થ અને નગરની રક્ષા કરનારા (કેટવાળ) વગેરે સલાહ (મંત્રણ) કરતા હેય, એ ભવનને મુનિ દૂરથી જ ત્યાગે, કારણ કે એવાં સ્થાને અસમાધિને ઉત્પન્ન કરવાવાળાં હોય છે. (૧૬)
રિÉ ઇત્યાદિ. શાસ્ત્રોમાં નિષેધ કરેલા ગૃહમાં સાધુ પ્રવેશ ન કરે. જેણે પિતાના ઘરમાં આવવાને નિષેધ કર્યો હોય કે “શ્રમણ નિર્ચન્ટે અમારા ઘરમાં આવવું નહિ એવા ઘરને પણ સાધુ ત્યાગ કરે . સાધુને પ્રવેશ કરવાથી જે ઘરવાળાને અપ્રીતિ ઉત્પન્ન થાય, યા જે કુળમાં વિશ્વાસ ન હોય એવા કુળમાં પણ સાધુ પ્રવેશ ન કરે, કારણ કે એથી સાધુ પરથી બીજાઓને પણ વિશ્વાસ હઠી જાય છે સાધુ એ ઘરમાં પ્રવેશ કરે કે જેમાં પ્રવેશ કરવાથી ગૃહસ્થને પ્રીતિ અને વિશ્વાસ ઉપજે. (૧૭)
શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્ર : ૧
૯૬
