________________
જે નક્ષત્રો સદા ચંદ્રને પ્રમર્દરૂપજ યોગ કરે છે, એવું નક્ષત્ર કેવળ એક ચેષ્ઠાજ છે. એ ચોગ સર્વ બાહ્ય મંડળથી બીજા મંડળમાં પણ થઈ શકે છે. હવે વિશેષર્મા કહે છે કે-પહેલા છ નક્ષત્રો ચંદ્રની દક્ષિણ દિશામાં એગ કરે છે તેમ કહ્યું છે તે બધા પંદરમા ચંદ્રમંડળની બહાર ગતિ કરે છે. કારણ કે વિભાવનામાં કહ્યું છે કે- (Toળરક્ષણ મંત્ર વાહિર નિરિર કા, પુણો, અરિહા હાથ મૂોય) જે બૂદ્વીપ પ્રજ્ઞપ્તિમાં પણ કહ્યું છે. મૃગશિરા, આદ્ર, પુષ્ય, અશ્લેષા, હસ્ત, અને મૂળ આ બાહ્ય મંડળના છ નક્ષત્રે છે. ( (લંડળ परसोऽसिलेस हत्थो तहेव मूलो य, बाहिरओ बाहिरमंडलस्स छप्पेय णक्खता) तथा જે બાર નક્ષત્રો ઉત્તર દિશામાં યોગ કરે છે, તે સર્વાભ્યન્તર મંડળમાં ગતિ કરે છે. કરણ વિભાવનિકામાં કહ્યું છે કે- (તા સવારે ઘમંડ જad , i કહા-અમી सवणो, धनिदा सयभिसया, पुवभवया उत्तरभद्दवया, रेवई अस्सिणी भरणी पुवफग्गुणी ઉત્તર ગુળી, સાર્ડ) તથા જે સાત નક્ષત્રો ત્રણે પ્રકારથી યોગ કરે છે આમાં કેઈ આઠ નક્ષત્ર કહે છે. લોક નિશ્રામાં કહ્યું પણ છે (Tળaહું સેલ્ફિળી જિત્તા માઁ નેટબુરા રિય વિફાદા વંરણ ઉમીયોપત્તિ) પરંતુ આ કથન વક્ષ્યમાણ જ્યેષ્ઠા નક્ષત્રના સૂત્રની સાથે વિરૂદ્ધ છે. તેથી આ કથન યુક્તિ સંગત જણાતું નથી. આ તમામ વિષય વિચારણીય છે.
આ પ્રમાણે આ મંડળ ગતિથી પરિભ્રમણ રૂપ ચંદ્રમાર્ગનું પ્રતિપાદનકરેલ છે. સૂ. ૪જા ટીકાર્થ – દસમાં પ્રાભૃતને અગીયારમાં પ્રાભૃતપ્રાકૃતમાં બે સૂત્રે કહેલ છે. તેમાં પહેલાં ૪૪ ચુંમાળીસમા સત્રમાં નક્ષત્રોને અધિકૃત કરીને ચન્દ્રમાર્ગના વિચારનું વર્ણન કરીને હવે આ પિસ્તાલીસમા સૂત્રમાં અર્વાધિકાર સૂત્રથી મંડળ રૂપ ચંદ્રમાર્ગનું કથન કરવાની ઈચ્છાથી પ્રશ્ન સૂત્ર કહેવામાં આવે છે. (ત હું તે વંદા gran) શ્રીગૌતમસ્વામી કહે છે કે ચંદ્રમાર્ગના મંડળના સંબંધમાં જાણવાની ઈચ્છા થાય છે. આપના મતથી હે ભગવન ચંદ્રમંડળ કેટલા કહેલ છે? અર્થાત્ આપે કેટલા ચંદ્રમંડળ પ્રતિપાદિત કરેલ છે? આ પ્રમાણે શ્રીગૌતમસ્વામીના પ્રશ્નને સાંભળીને ઉત્તરમાં શ્રીભગવાનું કહે છે-(તાપારસ ચંદમંદ Tourત્તા) હે ગૌતમ શાસ્ત્રમાં ચંદ્રમંડળો પંદર પ્રતિપાદિત કરેલ છે. તેમાં પાંચ ચંદ્ર મંડળો જંબુદ્ધીપમાં કહેલા છે. બાકીના દસ ચંદ્ર મંડળે લવણ સમુદ્રમાં હોય છે. જંબુદ્વીપપ્રજ્ઞપ્તિ સૂત્રમાં કહ્યું પણ છે.-(પુરીવે છે भंते ! दीवे केवइयं ओणाहित्ता केवइया चदमंडला पण्णत्ता, गोयमा ! जंबुद्दीवे दीवे
શ્રી સુર્યપ્રજ્ઞપ્તિ સૂત્ર: ૧
૩૬૪
