________________
અનર્થદણ્ડવિરમણવ્રતાતિચાર કા વર્ણન
ટીકાથે-તiતા રે-ત્યાદિ પછી શ્રમપાસકે અનર્થદંડવિરમણ વ્રતનાં પાંચ અતિચાર જાણવા જેઈએ પણ સેવવા ન જોઈએ, તે આ પ્રમાણે છે:- (૧) કન્દપ, (૨) કીકુર, (૩) મૌખર્ય, (૪) સંયુક્તાધિકરણ, (૫) ઉપભેગપરિભેગાતિરેક,
(૧) કન્દર્પ–કન્દર્પ કામને કહે છે. કામનું ઉદ્દીપક વચન પણ ઉપચારે કરીને કંદર્પ કહેવાય છે, તાત્પર્ય એ છે કે—કામના વેગથી પરવશ થઈને કામવર્ધક વચન બેલિવું એ કન્દર્ય અતિચાર છે એ પ્રમાદાચરિત અનર્થદંડવિરમણને અતિચાર છે.
(૨) કીકુ—ભાંડની ચેષ્ટાની પેઠે મહે, નાક, ભમ્મર, આંખ આદિઅંગેને બગાડી (વાંકા-ટૂંકા કરી) હસાવવું એ કીકુચ્ય છે. એ પણ બીજા ભેદ (પ્રમાદાચરિત)ને અથવા અપધ્યાનાચરિતને અતિચાર છે.
(૩) મૌખર્ય–ઉટપટાંગ, કુત્સિત, અથવા ચપળતાને કારણે ઉતાવળે-વિના વિચારે બેલનાર મુખર અને એવું બોલવું તે મૌખર્ય કહેવાય છે. એ પાપકર્મોપદેશને અતિચાર છે.
(૪) સંયુક્તાધિકરણ–જેથી આત્મા દુર્ગતિને અધિકારી અને તેને અધિકરણ કહે છે, અર્થાત ઉખલ (ખાંડણી) મુશળ, વાંસલે, કુહાડી વગેરેને મેળવી રાખવાં. એકલા ઉખલ આદિ કોઈ પણ કામ કરી શકતા નથી પરંતુ મૂળ આદિના સંયોગથી જ કરી શકે છે, એજ રીતે એકલો વાંસલો કે કુહાડી પણ કામ કરી શકતાં નથી, તે પણ દાંડા-હાથા આદિના સંગથી કામ કરી શકે છે, તેથી તે સંયુકતાધિકરણ છે. એ જ રીતે ગોળી આદિ ભરીને બંદૂક વગેરે રાખવાં એ પણ સંયુકતાધિકરણ છે. એ સંયુકત અધિકરણ હિંસાનું કારણ છે, તેથી ઉપચાર કરીને અતિચાર છે. એ હિંસાપ્રદાનને અતિચાર છે.
(૫) ઉપભેગપરિભેગાતિરેક— ખાન – પાન આદિ પદાર્થોને ભેગવવાની અધિકતાને, અથવા એકવાર ભેગવવામાં ઉપયોગી થાય તેવાં અન્ન-પાન માળા ચંદન આદિ પદાર્થો ઉપભેગ કહેવાય છે, અને વારંવાર ભેગવવામાં ઉપયોગી થાય તેવાં મકાન આસન વગેરે પરિગ કહેવાય છે, એ બેઉની અધિકતાને ઉપલેગપરિભેગાતિરેક કહે છે. તાત્પર્ય એ છે કે પિતાની અને પોતાના સંબધીઓની વસ્તુઓને જરૂરીયાત કરતાં વધારે જોગવવી એ ઉપગ-પરિભેગતિરેક છે. સંગ્રહ ગાથાઓ સુગમ છે. (૫૨).
ઉપાશક દશાંગ સુત્ર
૭૯
