________________
ઇચ્છાપરિણામવ્રતાતિચાર કા વર્ણન
ટીશાથે-‘તયાાંતર છે”—ત્યાદિ પછી શ્રમણાપાસકે ઇચ્છાપરિમાણ વ્રતના પાંચ અતિચાર જાણવા જોઇએ, પણ સેવવા ન જોઇએ તે આ પ્રમાણે છેઃ-(૧) ક્ષેત્રવાસ્તુપ્રમાણાતિક્રમ, (ર) હિરણ્યસુવર્ણ પ્રમાણાતિક્રમ, (૩) ધનધાન્યપ્રમાણુ તિક્રમ, (૪) દ્વિપદચતુષ્પદપ્રમાણુાતિક્રમ, (૫) કુષ્યપ્રમાણુાતિક્રમ.
વરસાદ કે નદી અદિનું પાણી સીંચીને ધાન્યને ઉત્પન્ન કરનારી ભૂમિને ક્ષેત્ર કહે છે. એક મજલાવાળા અને અનેક મજલાવાળા-મેઉ પ્રકારનાં ગૃહાને વાસ્તુ કહેછે. એની જેટલી મર્યાદા કરી હેાય તેનું ઉલ્લંઘન કરવું એ ક્ષેત્ર-વાસ્તુપ્રમાાતિક્રમ છે. (૨) સેાના મહેારા તથા આભૂષણુરૂપ અર્થાત્ ઘડેલાં કે નહીં ઘડેલાં સેનાચાંદ્રીની નિશ્ચિત મર્યાદાનું- ઉલ્લંધન કરવું એ બીજો અતિચાર છે.
(૩) ઘી, દૂધ, દહીં, ગોળ, સાકર આદિ ધન અને ચેખા, ઘઉં, મગ, અડદ, જવ, મકાઇ આદિ ધાન્ય કહેવાય છે. એ બેઉની જેટલી મર્યાદા કરી હાય તેનું ઉલ્લંઘન કરવું એ ત્રીજો અતિચાર છે.
(૪) દાસી, દાસ, આદિ મનુષ્ય તથા હુંસ, મેર આદિ પક્ષી દ્વિપદ, અને હાથી, ઘેાડા, ગાય, ખળદ, ભેંસ આદિ ચતુષ્પદ કહેવાય છે. એ સખધે કરેલી મર્યાદાનું ઉલ્લંઘન કરવું એ ચેથા અતિચાર છે.
(૫) શય્યા, આસન, વસ્ત્ર, વાસણ આદિ મુખ્ય કહેવાય છે. એ સમધી કરેલી મર્યાદાનું ઉલ્લંઘન કરવું એ પાચમે અતિચાર છે. સંગ્રહ ગાથાઓના પણ એજ અર્થ છે. (૪૯).
દિગ્દતાતિચાર કા નિરૂપણ
ટીશાથે-‘તયાળતર’ =-ત્યાદિ ત્યારપછી દિગ્બતના પાંચ અતિચાર જાણવા જાઇએ પણ સેવવા ન જોઇએ. તે આ પ્રમાણે:- (1) ઊ—િપ્રમાણ તિક્રમ-ઉંચી દિશાના પ્રમાણનું ઉલ્લંઘન કરવું, (ર) અધાદિકપ્રમાણાતિક્રમ-નીચી દિશાની સીમાના ભગ કરવા, (૩) તિય ગ્દિપ્રમાણતિક્રમ—તિછી પૂત્ર આદિ દિશાઓની મર્યાદાનું ઉલ્લંઘન કરવું, (૪) ક્ષેત્રવૃદ્ધિ—પૂર્વાદિ દિશાઓમાં જવા-આવવાને માટે નક્કી કરેલા ક્ષેત્રમાંના કાંઇક ભાગ જરુર પડતાં ખીજી દિશામાં મેળવીને વધારો કરી લેવા, (૫) સ્મૃત્યન્તર્ધાન —નિયત મર્યાદાને ભૂલી જવી તે. એમાંના પહેલા ત્રણ અતિચાર બુદ્ધિપૂર્વક ન હાય
તો અતિચાર કહેવાય છે; જાણીબૂઝીને કોઇ ઊર્ધ્વ આદિ દિશાનું ઉલ્લંધન કર્યું." હાય તા તે અનાચાર થાય છે. ચેચે અતિચાર પણ જ્યાં સુધી વ્રતની અપેક્ષા રાખત હાય ત્યાં સુધીજ તે અતિચાર રહે છે, આગળ જતાં તે પણ અનાચાર થઇ જાય છે. સગ્રહ ગાથાઓ ગતા છે. (૫૦).
ઉપાશક દશાંગ સુત્ર
૭૬
