________________
પ્રભા પૃથ્વીરૂપ અલેક ક્ષેત્રલેક, અને (૭) અધઃસપ્તમી (તસ્મતમપ્રભા) પૃથ્વીરૂપ અધેક ક્ષેત્રલેક મેરુની મધ્યમાં આઠ પ્રદેશ છે. તેમનું નામ ચક પ્રદેશ છે. તેના અઘતન પ્રતરની નીચે ૯૦૦ જનપર્યન્તમાં તિયશ્લોક છે. તેની નીચે રહેલે એ અપેક સાત રાજૂપ્રમાણથી સહેજ મટે છે.
ગૌતમ સ્વામીને પ્રશ્ન- “સિચિત્રોચત્તોr અરે ! કૃષિ હે ભગવન ! તિર્યશ્લેક રૂપ ક્ષેત્રના કેટલા પ્રકાર કહા છે?
મહાવીર પ્રભુનો ઉત્તર– “જોચનr” હે ગૌતમ! “અક્ષણો
? તિર્થક રૂપ ક્ષેત્રલેકના અસંખ્યાત પ્રકાર કહ્યા છે. આ તિર્યશ્લેક ઉપર્યુક્ત ચકપ્રદેશના અધસ્તન પ્રતરની નીચે ૯૦૦ જન સુધીના વિસ્તારમાં પથરાયેલ છે. તે તિર્યંગરૂપ (તિરકસ) હોવાથી તેને તિયંગ્લેક કહે છે.
સંહ” તે કેવી રીતે અસંખ્યાત પ્રકાર છે, તે નીચે પ્રકટ કરવામાં આવ્યું છે. “સંવરીતિરિવોલેરો, નવ સમૂહમણામુરતિકિયોછેત્તરો” જબૂદ્વીપ તિક રૂપ ક્ષેત્રકથી લઈને સ્વયંભૂરમણ સમુદ્ર તિયંગ્લેક રૂપ ક્ષેત્રલેક પર્યન્તના અસંખ્યાત તિય ગ્લેક ક્ષેત્રે ત્યાં આવેલા હોવાથી તેના અનેક પ્રકાર કહ્યા છે.
ગૌતમ સ્વામીને પ્રશ્ન– “ોચત્તો ન મરે ! કૃષિ ઘરે ?” હે ભગવન! ઉદર્વલેકરૂપ ક્ષેત્રલોકના કેટલા પ્રકાર રહા છે ?
“ોરમ” હે ગૌતમ ! “ઉન્નવિષે પૂછત્તે” ઉર્વિલેક રૂપ ક્ષેત્રલોકના પંદર પ્રકાર કહ્યા છે. ઉદર્વકનું પ્રમાણ સાતરજૂ કરતાં કંઈક ઓછું છે. તે તિર્યકની ઉપર આવેલ છે. આ રીતે ઉદ્ઘભાગમાં હોવાથી તેનું નામ ઉદલેક પડયું છે. અથવા દ્રવ્યોનું અશુભ પરિણામ જ્યાં વધારે પ્રમાણમાં જેવામાં આવે છે ક્ષેત્રના પ્રભાવથી જે લેકમાં દ્રવ્યનું અધિક અશુભ પરિણામ હોય છે તે ક્ષેત્રને અલેક કહે છે. જે ક્ષેત્રમાં દ્રવ્યનું પરિણામ મધ્યમસરનું અતિ શુભ પણ નહી અને અતિ અશુભ પણ નહીં એવું હોય છે, તે ક્ષેત્રને તિર્યગ્લેક કહે છે. જ્યાં મોટે ભાગે દ્રવ્યનું પરિણામ શુભ હોય છે, તે ક્ષેત્રનું નામ ઉર્વલક છે.
એજ વાત “પરિણામે ” ઈત્યાદિ સૂત્રપાઠ દ્વારા પ્રકટ કરી છે. એ જ પ્રમાણે તિક ઉર્વક વિષે પણ સમજવું. “તંગ” ઉદ્ધ, લેક રૂપ ક્ષેત્રકના ૧૫ પ્રકારે નીચે પ્રમાણે છે
“ सोहम्मकप्प उड्डलोगखेत्तलोए, जाव अच्चुयउडलोयखेत्तलोए, गेवेज विमाणउड्डलोयखेत्तलोए, अणुत्तरविमाण उड्डलोयखेत्तलोए, इसिपब्भारपुढवि उड्डलोय. ત્તિો ” (૧) સૌધર્મક૯૫ ઉર્વલક રૂપ ક્ષેત્રલેક, (૨) ઈશાનકલ્પ ઉર્વ. લોકરૂપ ક્ષેત્રલેક, (૩) સનસ્કુમાર, (૪) મહેન્દ્ર, (૫) બ્રહ્મલેક, (૨) લાન્તક, (૭) મહાશુક્ર, (૮) સહસ્ત્રાર (૯) આનત, (૧૦) પ્રાણત, (૧૧) આરણ
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૯
૧૧૮
