________________
નરયિકોં કી સ્થિતિ આદિકા કથન
नैरयिकवक्तव्यताજેરા મેતે ! વરૂ જા િમ ? ઈત્યાદિ.
(બ) હે ભદન્ત ! (ૌચા) નારકની (હિ) સ્થિતિ (દેવચં ારુંપત્તા) કેટલા કાળની કહી છે? ઉત્તર– (જોયા) હે ગૌતમ ! (Homજ સવારસારું) ઓછામાં ઓછી દસ હજાર વર્ષની અને (કોરે તેક્ષે સારોવમારું કરું ) વધારેમાં વધારે તેત્રીસ સાગરોપમની સ્થિતિ કહી છે (મતે !) હેભદન્ત (નૈયા જેવા કામતિ વા પામીત વા કાતિ ના સંતિ વા) નારક જી કેટલા કાળે શ્વાસ લે છે અને કેટલા કાળે ઉચ્છવાસ કાઢે છે? ઉત્તર-(કા કાતરા) હે ગૌતમ! ઉચ્છવાસ પદમાં કહ્યા પ્રમાણે તે જાણવું.
પ્રશ્ન-(p of મતે ! માહાદી ?) હે ભદન્ત ! નારક જીવોને આહારની ઈચ્છા થાય છે કે નહીં? ઉત્તર-(કા પuraણ ઢમ બાજેલા તલ્હા માનવું) પ્રજ્ઞાપનાના આહાર પદના પ્રથમ ઉદ્દેશકમાં કહ્યા પ્રમાણે તેને ઉત્તર સમજે. જા-ગાથા(હિ વહ્વાનાSSારે જિં ના Sાતિ સત્રો વા વિ / રૂ મા
વાળ વ શવ મુઝો પરિણમંતિ ?) નારક જીવની ભવ સ્થિતિ, તેમને ઉચ્છવાસ, તેમને આહાર, તે આહારનું પ્રમાણે, તેઓ જે આહાર લે છે તે શું સર્વ આત્મ પ્રદેશ દ્વારા લે છે? સર્વ આહારક દ્રવ્યને આહાર કરે છે? તથા આહારક દ્રવ્યોને તેઓ વારંવાર ક્યા રૂપે પરિણાવે છે? ઇત્યાદિ બાબતે વિષે આ ગાથા કહેવામાં આવી છે. આ ગાથા દ્વારા સૂત્રકારે નારક જીવની સ્થિતિ આદિને વિચાર કર્યો છે.
શંકા–અહીં તે એવા વિષયને વિચાર કરવો જોઈએ કે જેનો વિચાર કરવાથી વિલક્ષણ ફળવાળા મેક્ષની સાક્ષાત રૂપે અથવા તે પરમ્પરા રૂપે પ્રાપ્તિ થાય. નારક જીના સ્વરૂપને, તેમના ભેદપભેદને, તેમની સ્થિતિ અને આહાર આદિનો વિચાર કરવાથી મોક્ષ મળવાનો સંભવ નથી. તે આ નારક સંબંધી વિષયનું પ્રદર્શન શા માટે કર્યું છે?
ઉત્તર–આવી શંકા કરવી જોઈએ નહીં. કારણ કે અહીં પણ “માgિ ggT મતે ! જયા” ઈત્યાદિ પહેલાંના એ સૂત્રોમાં મેક્ષ તત્ત્વનું જ પ્રતિપાદન કરાયું છે. તે મોક્ષ જીને જ પ્રાપ્ત થાય છે. જ્યાં સુધી જીવ મોક્ષની પ્રાપ્તિ કરતા નથી ત્યાં સુધી સંસારરૂપ મેલથી મલિન બનેલો હોય છે. અને એજ કારણે તે કર્મોથી જકડાયેલ-બંધ દશાવાળ હોય છે. એવા બંધ દશાને પામેલા જીવોના નારક આદિ ર૪ પ્રકાર શાસ્ત્રોમાં કહ્યા છે તે પ્રકારે આ પ્રમાણે છે-(૧) નરયિક (૨) દસ અસુર કુમાર આદિ, (૩) પાંચ પૃથ્વીકાય આદિ, (૮) ત્રણ કીન્દ્રિય આદિ વિકલત્રય, (૫) એક પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ, (૬) એક મનુષ્ય, (૭) એક વ્યન્તર (૮) એક જ્યોતિષ્ક અને એક વૈમાનિક, આ રીતે બધા મળીને જીવના ૨૪ ભેદ છે. શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧
૭૨
