________________
છું કે નારક, તિર્યંચ, મનુષ્ય અને દેવનું જે કુતકર્મ છે તેનું વેદન કર્યા વિના તેઓને મોક્ષ મળતા નથી. | સૂ. ૩ |
પુદલ વિચાર કાનિરુપણ
પહેલાં કર્મને વિચાર કરવામાં આવ્યું તે કર્મ પુગલ સ્વરૂપ હોય છે. તે કારણે પુદગલત્વ વ્યાપક ધર્મને નજર સામે રાખીને પુદ્ગલસ્વરૂપે પરમાણુ વગેરે પુદગલેને વિચાર કરતાં સૂત્રકાર “પ્ત મંતે” ઇત્યાદિ સૂત્રોનું કથન કરે છે. અથવા પરિણામનું વક્તવ્ય ચાલુ છે એ ખ્યાલથી તેઓ “ મતે” ઈત્યાદિ સૂત્ર તારે પરમાણુ વગેરે પુદ્ગલના પરિણામનું કથન કરે છે-“gi મતે! ” ઈત્યાદિ.
મૂલાર્થ–ગૌતમસ્વામી પૂછે છે કે ઘર નં મંતે ! પપા તીત મત સારું તમાં મુવીતિ વત્તબ્ધ તથા હે ભગવાન આ પુદ્ગલ અનંત શાશ્વત બીએલ કાળમાં હતા ? પ્રભુ એ પ્રશ્નનો જવાબ આપતાં કહે છે કે હૂંતા જોયમા ! પણ # વો તીથર્ vid સાયં સમર્થ મુવીતિ વત્તવં તથા હાં ગૌતમ ! આપરમાણુરૂપ પુદ્ગલ અનંત શાશ્વતકાળમાં ભૂતકાળમાં હતા એવું કહી શકાય છે? ફરી ગૌતમસ્વામી પૂછે છે કે ઘર vi જો પશુન્ને સાથે સમય મરતીતિ વત્ત હિયા? હે ભદંત આ પુદ્ગલ વર્તમાન શાશ્વતકાળમાં છે. એવું કહી શકાય છે? અર્થાતુ જેવી રીતે ભૂતકાળમાં સદાભાવ હોવાના લીધે શાશ્વત છે. તેવી જ રીતે વર્તમાનકાળમાં પણ શાશ્વત છે શું ? એને ઉત્તર આપતાં ભગવાન કહે છે હંતા જોયા! તેં જે કરવાથi હા ગૌતમ પુદગલ વર્તમાન શાશ્વતકાળમાં છે એવું કહી શકાય છે. ફરી ગૌતમસ્વામી પૂછે છે કે एस णं भंते! पोग्गले अणागय अणंत सासयं समय भविस्सतीति वत्तव्य सिया હે ભદંત આ પુગલ અનંત અને શાશ્વત ભવિષ્યકાળમાં રહેશે, એવું કહી શકાય છે શું ? ભગવાન કહે છે કે હૂંતા જોયમ ત વ વવારેચ હાં ગૌતમ એવું કહી શકાય છે કે આ પુદ્ગલ અનંત અને શાશ્વત એવા ભવિષ્યકાળમાં પણ રહેશે. અને પુર્વ (
રાગ વિ નિUિT બઢાવ) એવી જ રીતે સ્કંધની સાથે પણ ભૂત ભવિષ્ય અને વર્તમાનકાળ સબંધી ત્રણ આલાપક કહેવા જોઈએ એવી જ રીતે સૂક્ષ્મ અને સ્કૂલ સંબંધી ત્રણ ત્રણ આલાપકને બતાવીને હવે સૂત્ર કાર જીવની સાથે ત્રણ આલાપનું કથન કરવા માટે કહે છે કે-“ g કી જ વિ રિજિત કાઢાવા મગરવા” જેવી રીતે પરમાણુરૂપ સૂક્ષ્મપુદ્ગલની સાથે ત્રણ આલાપક કીધા તે વી જ રીતે જીવની સાથે પણ ત્રણ આલાપક કરવા જોઈએ.
ટીકાથ-(વણાં મં! વહે તીતમviા સાયં સમયે મુવતિ વત્તર સિવા) હે ભગવાન ! આ પુદ્ગલ અનંત શાશ્વત અતીતકાળમાં હતું? રૂપ, રસ, ગંધ અને સ્પર્શથી યુક્ત જે હોય છે. તેનું નામ પુદ્ગલ છે. અહિં સૂત્રમાં પુદ્ગલત્વરૂપ સામાન્ય ધર્મનું કથન કરનારે પુગલ શબ્દ વપરાયે છે. પણ અહીં
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧
૨૪૩
