________________
અસ્તિત્વનાસ્તિત્વ આદિ કા નિરૂપણ
--અસ્તિત્વ નાસ્તિત્વનું વિવેચન– શંકા-જિનેન્દ્રદેવે જે તત્વ કહ્યું છે કે તે સત્ય જ છે. એવું આપ શા કારણે કહે છે ? જે તેના જવાબમાં તમે એમ કહેતા હો કે અમે તે માત્ર કહેવાની ખાતર જ છીએ તે એમ કહેવામાં કંઈ જ મહત્વ નથી. કારણ કે કહેવા માત્રથી કઈ વસ્તુની સિદ્ધિ થતી નથી. જે કહેવા માત્રથી જ ઈચ્છિત વસ્તુની સિદ્ધિ થઈ જતી હોય તે અગ્નિમાં શીતલતાની સિદ્ધિ પણ સરલતાથી કરી શકાશે.
ઉત્તર–જે વસ્તુ જે ધર્મવાળી છે, જે સ્વરૂપવાળી છે, જે પરિણામવાળી છે, એ વસ્તુની તે સ્વરૂપે જ જિનેન્દ્રદેવે પ્રરૂપણ કરી છે. તેના યથાર્થ સ્વરૂપને જ જિનેન્દ્રદેવે પ્રરૂપિત કર્યું છે. તેથી જિનપ્રવેદિત તત્ત્વ જ સત્ય છે તે દર્શાવવાને માટે સૂત્રકાર કહે છે કે-“તે મૂળ મંતે ! કથિતં” ઈત્યાદિ.
(से नूणं भंते ! अस्थित्त अत्थित्ते परिणमइ ? नत्थित्तं नत्थित्ते परिणमइ ?) હે પૂજ્ય! શું એ વાત નિશ્ચિત છે કે અસ્તિત્વ અસ્તિત્વમાં પરિણમે છે અને નાસ્તિત્વ નાસ્તિત્વમાં પરિણમે છે ? (દંતા વોચમા ! સાપરિમg ) હા, ગૌતમ ! એ વાત નિશ્ચિત છે કે અસ્તિત્વ અસ્તિત્વમાં પરિણમે છે અને નાસ્તિત્વ નાસ્તિત્વમાં પરિણમે છે. ( i મંa ! રિયર ગતિથ રળમ, નચિત્ત નથિ રિમરૂ) હે પૂજ્ય ! જે અસ્તિત્વ અસ્તિત્વમાં પરિણમતું હોય અને નાસ્તિત્વ નાસ્તિત્વમાં પરિણમતું હોય (તે #િ મોસા વા વાસણા gr ) તે શું તે પ્રયોગથી (જીવના વ્યાપારથી) પરિણમે છે કે વિશ્વ સાથી (સ્વાભાવિક રીતે જ) પરિણમે છે? (ચમા ! પગોળના વિ તં વીરના વિ તં) હે ગૌતમ! તે પ્રયોગથી પણ પરિણમે છે અને સ્વભાવથી (એટલે પોતાની મેળે) પણ પરિણમે છે. (તે મંતે ! થિ ચિત્તે , तहा ते नत्थितं नत्थित्ते परिणमइ, जहा ते नत्यित्तं नत्थित्ते परिणमइ तहा ते અસ્થિરં શરિયત્ત પરિણામરૂ ?) હે પૂજ્ય ! જેમ આપનું અસ્તિત્વ અસ્તિત્વમાં પરિણમી રહ્યું છે, એ જ પ્રમાણે શું આપનું નાસ્તિત્વ નાસ્તિત્વમાં પરિણમી રહ્યું છે? જેમ આપનું નાસ્તિત્વ નાસ્તિત્વમાં પરિણમી રહ્યું છે, એ જ પ્રમાણે શું આપનું અસ્તિત્વ અસ્તિત્વમાં પરિણમી રહ્યું છે? (હૃત શોચમા! કg मे अत्थित्तं अस्थित्ते परिणमइ, तहा मे नत्थित्तं नत्थित्ते परिणमइ, जहा मे नस्थित्तं નથિ મિ ત મે મર્સિ અસ્થિરે પરિણામ) હા, ગૌતમ! જેવી રીતે મારું અસ્તિત્વ અસ્તિત્વમાં પરિણમી રહ્યું છે એવી જ રીતે મારું નાસ્તિત્વ નાસ્તિત્વમાં પરિણમી રહ્યું છે. અને જેવી રીતે મારું નાસ્તિત્વ નાસ્તિત્વમાં પરિણમી રહ્યું છે એવી જ રીતે મારું અસ્તિત્વ અસ્તિત્વમાં પરિણમી રહ્યું છે. (સૂi મતે ! ગરિધરં કરિયર મણિ ?) હે પૂજ્ય ! શું
શ્રી ભગવતી સુત્ર : ૧
૧૯૮
