________________
કેને સંસારસંસ્થાનકાળ કોના કરતાં અપ છે, કોના કેના કરતાં અધિક છે. કાના કેની બરાબર છે અને તેને તેના કરતાં વિશેષાધિક છે? ત્યારે તેના જવાબમાં પ્રભુએ આ પ્રમાણે સમજાવ્યું- હે ગૌતમ! મનુષ્ય સંસારસંસ્થાનકાળસૌથી ઓછું છે. મનુષ્યના સંસારસંસ્થાનકાળ કરતાં “ને ફસંસારસંવિદ્રારા સંજ્ઞTળે” નારકોને સંસારસં થાનકાળ અસંખ્યાત ગણે છે. નારકેના સંસાર સંસ્થાનકાળ કરતાં “રેવસંસારસંવિઝાછે બસંs7Tછે ” દેવને સંસારસંસ્થાનકાળ અસંખ્યાત ગણો વધારે છે. દેવનાસંસારસંસ્થાનકાળ કરતાં “ નિરિક્વોળિયસંસારસંવિઝા અiતાળ” તિર્યંચ નિવાળા જીવન સંસારસંસ્થાનકાળ અનંતગણું વધારે છે. તે સૂ૦ ૧૧ /
અન્તકિયા (મોક્ષ વિચાર) કા નિરૂપણ
અતક્રિયા (મેક્ષ) વિચાર જીવને સંસારસં થાનકાળ કહે, હવે તેની અંતકિયા કહે છે– “ નીવેí મં?તવારિä જ્ઞ” રૂલ્યતિ |
(વીવે તે ! અંતિિરર્થ જ્ઞા?) હે પૂજ્ય! શું જીવ અંતક્રિયા કરે છે? (જમા !) હે ગૌતમ ! (અર્થારૂ જ્ઞ અર્થારૂણ નો શsir) હા કોઈ જીવ કરે છે અને કેઈ જીવ કરતા નથી. (યંતરિયાપ ને વં) આ પ્રશ્નને વિસ્તારથી અર્થ સમજવા માટે પ્રાપનાસૂત્રનું “અતક્રિયા” નામનું વસમું પદ જેવું.
ટીકાઈ–“સત્તાિ ” એટલે સમસ્ત કર્મોને અંત (નાશ) કરનારી ક્રિયા. અહીં આ વાત કહેવાનું કારણ એ છે કે-કઈ એવી શંકા કરે કે જીવનું અવસ્થાન (રહેઠાણ) સંસારમાં જ છે કે સંસારમાંથી કયારેય તેની મુક્તિ પણ થશે? તે તે શંકાનું નિવારણ કરવા માટે આ સૂત્ર લખ્યું છે. આ સૂત્રમાં કહ્યું છે કે જીવની ક્યારેક અન્તકિયા (મુક્તિ) પણ થશે. કેટલાંક જી એવાં છે એટલે કે જે ભવ્યજીવે છે. તેઓ તે સમસ્ત કર્મને ક્ષયરૂપ અંતક્રિયા કરશે, તેમણે તે પહેલાં અંતક્રિયા કરી છે અને વર્તમાનકાળમાં પણ તેઓ મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં અંતક્રિયા કરે છે. તથા કેટલાક જીવો અર્થાત્ જે અભવ્ય છે તેમણે કદી પણ આ સમસ્ત કર્મક્ષયરૂપ અંતકિયા કરી નથી, વર્તમાન કાળમાં કરતા નથી અને ભવિષ્યમાં કરશે પણ નહીં. “વ્રતવિરિચાર્જ નૈયદi” નું તાત્પર્ય એ છે કે પ્રજ્ઞાપના સૂત્રનું વસમું “વિચા” નામનું જે પદ છે તેનું અનુસંધાન અહીં કરી લેવું જોઈએ. તે આ પદ આ પ્રમાણે છે.
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧
૧૭૪
