________________
ક્ષણિકવાદિ બૌદ્ધમત કા નિરૂપણ
હવે સૂત્રકાર અસત્કાર્યવાદી બૌદ્ધમતનું વિવેચન કરે છે. ઉત્તર ણં છે” ઈત્યાદિ
શબ્દાર્થ–“g-g' કેઈ “વાઢા ૩-થાસ્ટરનું અજ્ઞાની ‘i૪-7 પાંચ “શેદધાનું’ સ્કંધ “વાસંતિ-વરિત’ કહે છે “avોઅરજY” પાંચ મહાભૂત શિવાય ૩ળ ઇ-ગાજૂ આનાથી અન્ય ૩૪-દેતુરન્’ સકારણ ઉત્પન્ન “શ-૪' તથા “અદે ૩-ક હેતુ” કારણુવિના ઉત્પન્ન આત્મા “વહુ-નૈવાસુ” હોતો નથી. ૨૭
સઅસતના વિવેકથી રહિત અને બૌદ્ધમતના અનુયાયી એવાં કઈ કઈ અજ્ઞાની લેકે પાંચ સ્કોનું પ્રતિપાદન કરે છે. તે પાંચ સ્કલ્પના નામ નીચે પ્રમાણે છે. (૧) રૂપ, (૨) વેદના, (૩) વિજ્ઞાન (૪)સંજ્ઞા અને (૫) સંસ્કાર તેઓ એવું પ્રતિપાદન કરે છે કે પાંચ સ્કોથી ભિન્ન એ કેઈ આત્મા જ નથી કે જે પરલોકમાં ગમન કરતો હોય. તે સ્કન્ધ એક ક્ષણ માત્ર જ ટકે છે. તે બૌદ્ધમતને માનનારા લેકે આત્માને સાંખ્યાની જેમ પાંચ ભૂતથી ભિન્ન પણ માનતા નથી. અને ચાર્વાક મતવાદીઓની જેમ પાંચ ભૂતોથી અભિન્ન પણ માનતા નથી. તેઓ આત્માને સહેતુક એટલે કે ભૂત વડે ઊત્પન્ન થયેલ અથવા નિહેતુક એટલે અનાદિ અનંત પણ માનતા નથી. ૧૭ છે
| ટીડાથે
કઈ કઈ બૌદ્ધમતના અનુયાયીઓ સત્ય અને અસત્યના ભાનથી વિહીન હોવાને કારણે-અજ્ઞાની હોવાને કારણે પાંચ ઔધોનું પ્રતિપાદન કરે છે. તે પાંચ સ્કંધ નીચે પ્રમાણે છે. (૧) રૂપસ્કંધ, (૨) વેદનાત્કંધ, (૩) વિજ્ઞાન સ્કંધ, (૪) સંજ્ઞાકંધ અને (૫) સંસ્કાર સ્કંધ તેઓ એવું કહે છે કે આ પાંચ સ્કંધથી ભિન્ન અને પરલોકગામી આત્મા નામને કઈ પદાર્થ જ નથી તેમાંના પૃથ્વી અને પાર્થિવ રૂપાદિન રૂપસ્કંધમાં સમાવેશ થઈ જાય છે. સુખ દુઃખનો અને તેમના અભાવનો અનુભવ કરે. તેને વેદનાત્કંધમાં સમાવેશ થઈ જાય છે. રૂપજ્ઞાન અને રસજ્ઞાન કરાવનારે જે સ્કંધ છે, તેને વિજ્ઞાન સ્કંધ કહે છે. ઘટાદિ સંજ્ઞાઓનું જ્ઞાન કરાવનારા સ્કંધને સંજ્ઞાસ્કંધ કહે છે. અને પુણ્ય પાપના સમુદાય રૂપ સંસ્કાર સ્કંધ છે. આત્મા આ સ્કંધથી અભિન્ન છે.– ભિન્ન નથી. તેમનાથી ભિન્ન આત્માને માનવામાં પ્રમાણનો અભાવ છે.
આ કથનને આશય એ છે કે પ્રત્યક્ષના બે પ્રકાર છે.
(૧) બાહ્યપ્રત્યક્ષ અને (૨) આભ્યન્તર પ્રત્યક્ષ બાહ્ય પ્રત્યક્ષના પાંચ પ્રકાર છે. (૧) ચક્ષુ વડે ઉત્પન્ન થનારું (૨) રસના વડે ઉત્પન્ન થનારું (૩) ઘાણ વડે ઉત્પન્ન થના (૪) શ્રોત્ર વડે ઉત્પન્ન થના અને (૫) વચા (સ્પશેન્દ્રિય) વડે ઉત્પન્ન થનારૂં.
શ્રી સૂત્રકૃતાંગ સૂત્રઃ ૦૧
८
