Page Text
________________
ચક્ષુ વડે રૂપનું, રૂત્વનું અને રૂપી પદાર્થોનું ગ્રહણ થાય છે. ત્વચા (સ્પર્શેન્દ્રિય) વડે સ્પર્શ, સ્પર્શત્વ અને સ્પર્શવાળા પદાર્થોને ગ્રહણ કરાય છે. રસનું ગ્રહણ રસના ઈન્દ્રિય વડે, ગંધનું ધ્રાણેન્દ્રિય વડે અને શબ્દનું શ્રીન્દ્રિય વડે ગ્રહણ થાય છે. આ પાંચમાંના ચક્ષુ નામના બાહ્ય પ્રત્યક્ષ વડે આત્માના વિષયમાં પ્રવૃત્તિ થઈ શકતી નથી, કારણ કે આત્મા અરૂપી છે. “રૂપી પદાર્થો જ ચક્ષુ દ્વારા ગ્રાહ્ય હોય છે, એ નિયમ છે આત્માના વિષયમાં સ્પર્શેન્દ્રિયની પ્રવૃત્તિ પણ થઈ શકતી નથી. સ્પર્શયુક્ત દ્રવ્યને જ બંધ સ્પર્શેન્દ્રિય દ્વારા થઈ શકે છે. પરંતુ આત્મામાં સ્પર્શગુણને પણ અભાવ છે તેથી આત્મા સ્પર્શેન્દ્રિય દ્વારા પણ અગ્રાહ્ય છે. સ્પર્શેન્દ્રિય દ્વારા તેને વિષે કશે પણ બોધ થતો નથી. એ જ પ્રમાણે રસના, ઘાણ અને શ્રોટોન્દ્રિ દ્વારા પણ આત્માને ગ્રહણ કરી શકાતો નથી, કારણ કે આ ઈન્દ્રિયે ગુણમાત્રને ગ્રહણ કરે છે, અને આત્મા ગુણમાત્રસ્વરૂપ નથી. આભા આન્તર પ્રત્યક્ષ દ્વારા પણ સેય નથી, કારણ કે મન દ્વારા સુખાદિનું જ ગ્રહણ થઈ શકે છે. તેથી આત્માના વિષયમાં પ્રત્યક્ષની પ્રવૃત્તિ થઈ શક્તી નથી. આ પ્રકારે પ્રત્યક્ષ પ્રમાણ દ્વારા આત્માને જાણી શકાતું નથી. આત્માના વિષયમાં અનુમાન પ્રમાણની પ્રવૃત્તિ પણ સંભવિત નથી, કારણ કે નિર્દોષ હેતુને અભાવ છે.
પ્રત્યક્ષ અને અનુમાન પ્રમાણુ સિવાયનું બીજું કઈ પ્રમાણ નથી કે જેને આધારે પાંચ સ્કંધેથી ભિન્ન એવા આત્માની સિદ્ધિ કરી શકાય, એવુ તે અજ્ઞાન બૌદ્ધ મતવાદીઓ પ્રતિપાદન કરે છે. બૌદ્ધ મતના અનુયાયીઓના અનેક પ્રકારો છે. કોઈ સર્વાસ્તિત્વવાદી છે. કેઈ વિજ્ઞાનને જ માને છે, અને કેઈ સર્વશૂન્યતાવાદી છે. જો કે બૌદ્ધ ધર્મને ઉપદેશ આપનારા તે એક જ બુદ્ધ થઈ ગયા છે, પરંતુ શિષ્યની માન્યતા અથવા પ્રતિપત્તિના ભેદને કારણે બૌદ્ધ મતવાદીઓના પણ ઘણું ભેદ પડી ગયા છે. કહ્યું પણ છે કે “રેશાના વાના થા” ઈત્યાદિ “લેકના નાથ ભગવાન બુદ્ધની દેશના પ્રાણીઓના આશયની વશવત્તિની છે. તે અનેક ઉપાયે વડે લેકમાં અનેક પ્રકારની થઈ ગઈ છે. ૧
તે દેશના ગંભીર પણ છે, ઉત્તાન પણ છે. અને ગંભીરત્તાન પણ છે. પરંતુ વિભિન્ન (એક) જ છે. ૨
શિષ્યના ભેદની અપેક્ષાએ અથવા તેમના જ્ઞાનના ભેદની અપેક્ષાએ બૌદ્ધોમાં અનેક ભેદ પડી ગયા છે. પરંતુ તત્વના ભેદની અપેક્ષાએ આ ભેદો પડયા નથી. તરવ તે એક જ છે. શૂન્યતા રૂપ તત્ત્વમાં કઈ ભેદ નથી. સઘળા શિષ્યોને તેના દ્વારા સાક્ષાત્ અથવા પરંપરા વડે શૂન્યતામાં પ્રવેશ કરાવવામાં આવે છે.
જે શિષ્ય પ્રજ્ઞાયુક્ત હતાં, તેમને બુઢે સાક્ષાત્ શૂન્યતાને ઉપદેશ આપીને બોધિત હતા. મધ્યમ શિષ્યને બાદ્ય પદાર્થોને નિષેધ કરીને અને એકલા વિજ્ઞાનના અસ્તિત્વનું જ પ્રતિપાદન કરીને સમજાવ્યા છે. અને જેઓ સૌથી હીન હતાં, તેમને બાહ્ય પદાર્થોના અસ્તિત્વનું પ્રતિપાદન કરીને બંધ આયે હતો. પરંતુ તે સઘળા શિષ્યો પદાર્થના વાસ્તવિક સ્વરૂપથી અનભિજ્ઞ રહેવાને કારણે અજ્ઞાની જ રહ્યા છે. બાહ્યાર્થવાદી
શ્રી સૂત્રકૃતાંગ સૂત્રઃ ૦૧
| SR No. | 006405 |
| Book Title | Agam 02 Ang 02 Sutrakrutang Sutra Part 01 Sthanakvasi Gujarati |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1969 |
| Total Pages | 256 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati, Agam, Canon, & agam_sutrakritang |
| File Size | 13 MB |