Page Text
________________
આપે છે એવું કહ્યું છે કે “ પ્રકૃતિ કર્મ કરે છે અને પુરુષ (આત્મા) તેનું પૂરે પૂરૂ ફળ ભેગવે છે, તે કથન પણ સ્વીકારી શકાય તેમ નથી, કારણ કે કિયા અને ફળમાં સમાનાધિકરણતા હોય તે જ કાર્યકારણુભાવ સંભવે છે.
પ્રકૃતિ દ્વારા સંપાદિત ફલને ઉપભેગ કેઈ બીજા (પુરુષ) માં સંભવી શક્તિ નથી. વળી કૃતૃત્વ પણ કિયા જ છે. તે ભેગવવાની ક્રિયા નિષ્ક્રિય પુરુષમાં કેવી રીતે સંભવી શકે? દંડ દંડાભાવથી યુક્ત પુરુષને આશ્રય લઈ શક્તા નથી, એજ પ્રમાણે સર્વથા કિયારહિત પુરુષમાં જોગવવાની ક્રિયા સંભવી શકે નહીં.
કદાચ આપ એવું પ્રતિપાદન કરતા હો કે “ પ્રતિબિયને ન્યાયે પ્રકૃતિના દ્વારા કૃત સંસાર અને મેક્ષનો પુરુષમાં સંબંધ સંભવી શકે છે, એટલે કે જેવી રીતે અરીસામાં વિવિધ પ્રકારનાં પ્રતિબિંબ પડે છે, છતાં પણ અરીસાના સ્વરૂપમાં બિલકુલ ફેરફાર પડત નથી, એ જ પ્રમાણે સંસાર અને મોક્ષ પ્રકૃતિગત હોવા છતાં પણ, પુરુષમાં (આત્મામાં) તેમનું પ્રતિબિંબ પડે છે, છતાં પણ પુરુષમાં કોઈ પણ પ્રકારને વિકાર ઉત્પન્ન થતો નથી. આ પ્રકારનું કથન ઉચિત નથી. એ વાત અસંભવિત છે. પ્રતિબિંબને ઉદય થવે, એ પણ એક પ્રકારની કિયા જ છે, નિષ્ક્રિય પુરુષમાં તેને ઊપચાર કરવાનું શકય નથી વળી આપના મત અનુસાર પ્રતિબિંબને મિથ્યા માનવામાં આવે છે, તે મિથ્યા પ્રતિબિંબ વડે વાસ્તવિક ભેગની સિદ્ધિ કેવી રીતે થઈ શકે?
આપ કદાચ એવું કહેતા હે કે “ પુરુષમાં ભેગા કરવાની ક્રિયા ભલે હોય અને ક્રિયારૂપ પ્રતિબિંબને ઉદય પણ ભલે હોય, આ પ્રકારની ક્રિયાને સદૂભાવ હોવા છતાં પણ જીવને સક્રિય કહી શકાય નહી અમે તે સમસ્ત ક્રિયાઓથી રહિત હોય તેને જ નિષ્ક્રિય માનીએ છીએ જે પુરુષમાં સમસ્ત ક્રિયાઓનો સદૂભાવ, હોય તે જ પુરુષને (જીવન) નિષ્ક્રિય માની શકાય. એક અથવા બે કિયાઓને જીવમાં સભાવ હોય, તે પણ અમે તે તેને ક્રિયાશૂન્ય જ માનીએ છીએ જેવી રીતે મુઠ્ઠી ધાન્યને જેની પાસે સદૂભાવ હોય એવા માણસને આપણે નિર્ધન માનીએ છીએ, એજ પ્રમાણે જે જીવમાં એક, બે ક્રિયાનેજ સદ્ભાવ હોય તે તેને નિષ્કિય જ માનવો જોઈએ
આ પ્રકારની આશંકાનું નિવારણ કરવાને માટે સૂત્રકાર કહે છે કે “દુ અ૪ ઇત્યાદિ
વૃક્ષને અભાવ સિદ્ધ કરવામાં ફના અભાવ રૂપ કારણને સ્વીકારી શકતું નથી. આંબે જયારે ફળવાળે હોય ત્યારે જ તેને વૃક્ષ કહેવાય અને ફળ વિનાને હોય, ત્યારે તેને વૃક્ષ ન કહેવાય, એવી કઈ વાત સંભવી શકતી નથી.
એવું અનુમાન કરી શકાય નહીં કે આ વૃક્ષ આમ્રવૃક્ષ છે, કારણ કે તે ફળવાળું છે, અથવા આ વૃક્ષ નથી, કારણ કે તેને ફળે જ નથી. આ પ્રકારે ફેલાભાવ રૂપ હેતુ (કારણુ) ને આધાર લઈને આંબામાં વૃક્ષત્વને અભાવ કેઈ સિદ્ધ કરતું નથી. જે ફળના અભાવને કારણે તેને વૃક્ષ માનવામાં ન આવે તે વર્ષોમાં સઘળાં આંબા પર ફળને અભાવ હોવાને કારણે તેમને વૃક્ષો રૂપે માની શકશે નહીં પરંતુ એવી વાત સંભવી શક્તી નથી. ફળને જયારે અભાવ હોય છે, ત્યારે પણ લોકો આંબાને વૃક્ષ રૂપે જ સ્વીકારે છે
શ્રી સૂત્રકૃતાંગ સૂત્રઃ ૦૧
૮૦
| SR No. | 006405 |
| Book Title | Agam 02 Ang 02 Sutrakrutang Sutra Part 01 Sthanakvasi Gujarati |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1969 |
| Total Pages | 256 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati, Agam, Canon, & agam_sutrakritang |
| File Size | 13 MB |