________________
હવે સૂત્રકાર પોતે જ ચાર્વાક (નાસ્તિક) મતને પ્રદર્શિત કરે છે. “” ઈત્યાદિ | શબ્દાર્થ “gu-પતાકા આ પંa-” પાંચ “બાપૂજા-મદભૂતાનિ મહાભૂતો છે. “ઓ-સ્થ” તેનાથી “ઘોઘા” એક આત્મા ઉત્પન્ન થાય છે. “ત્તિ-સુતિ આ પ્રમાણે
આદિવા-આધ્યાત’ કહ્યું છે. “ગદ્ય-અઇ' તે પછી “સેલિ-તેવાં એ મહાભૂતોના રિસેળ વિનાશન' નાશથી uિrો-દિન આત્માને “fastણો-વિના વિનાશ દો-મર રિ’ થાય છે. - અન્વયાર્થ–
પૂર્વોક્ત પૃથ્વી આદિ પાંચ મહાભૂત છે. આ ભૂતેમાંથી આત્માની ઉત્પત્તિ થાય છે. આત્મા પાંચ મહાભૂતથી બનેલો જ છે. આ પાંચ મહાભૂતોથી આત્મા ભિન્ન નથી” આ પ્રકારની ચાર્વાક મતવાળાઓની માન્યતા છે. તેઓ એવું માને છે. કે તે પાંચ મહાભૂતોને વિનાશ થવાથી આત્મા રૂપે મનાતા પદાર્થને પણ વિનાશ થઈ જાય છે. જે ૮
ટીકાથ–પૂર્વ સૂત્રમાં કહ્યા પ્રમાણે પૃથ્વી, જલ, તેજ, વાયુ અને આકાશ, એ પાંચ મહાભૂતો છે. આ પાંચ મહાભૂતે જ્યારે શરીરનું રૂપ ધારણ કરે છે ત્યારે તેમનામાંથી વિલક્ષણ ચૈતન્યસ્વરૂપ અને ભૂતથી અભિન્ન એવા આત્માની ઉત્પત્તિ થાય છે. પૂર્વોક્ત ભૂતથી ભિન્ન હોય એ, પરલોકગામી, સુખદુઃખને ભક્તા જીવ નામને કઈ પદાર્થ જ હોતું નથી, આ પ્રકારની તેમની માન્યતા છે. પરંતુ “તમારો જે તમં વંતિ” ઈત્યાદિ ૧૪માં સૂત્રમાં પ્રતિપાદિત ભગવાનના કથન અનુસાર તે ચાર્વાકમત વાદીઓની આ માન્યતાં યુક્તિયુક્ત નથી. તેમની આ માન્યતાનું આ પ્રકારે ખંડન કરી શકાય છેપૃથ્વી આદિ પાંચ મહાભૂતોને પરસ્પરની સાથે સંગ થવાથી ચૈતન્ય ગુણ તથા આદિ શબ્દ વડે સૂચિત થતાં ભાષણ, ચલન, આદિ સંભવી શકતા નથી, કારણ કે તે અન્યગુણે છે. અનુમાન પ્રયોગ આ પ્રકારને છેભૂતોને સંગ થવાથી શરીરમાં ચેતન્ય આદિની ઉત્પત્તિ થઈ શકતી નથી, કારણ કે–તેઓ અન્યના ગુણ છે. અન્યના ગુણોની અન્યવડે ઉત્પત્તિ થતી નથી? જેમ કે રેતીના પ્રત્યેક કણમાં તેલ ઉત્પન્ન કરવાનું સામર્થ્ય નથી, તે કારણે રેતીના સમુદાયમાંથી પણ તેલની ઉત્પત્તી થઈ શકતી નથી. તેલની ઉત્પત્તિ તે તલમાંથી જ થઈ શકે છે. એ જ પ્રમાણે પૃથ્વી આદિ પ્રત્યેક ભૂતમાં વધુ અથવા અલ્પ માત્રામાં પણ ચૈતન્યગુણોને સદ્ભાવ હોતું નથી તેથી તેમના સમુદાય રૂપ શરીરમાં પણ ચૈતન્યની ઉત્પત્તિ થઈ શકે નહી. આવિર્ભાવ (પ્રકટ થવાની ક્રિયા) સને (વિદ્યમાનને) જ થાય છે અને અથવા અત્યન્ત અસના થતો નથી શું વંધ્યાને કદી પુત્ર થાય છે ખરે; વધ્યાને પુત્ર થવાની વાત કદી સંભવી શકતી જ નથી, એવું જ આવિર્ભાવ વિષે પણ સમજવું ગાયમાં પૂર્વસ્થિત દૂધને દેહવાની ક્રિયાદ્વારા આવિર્ભાવ થતો જોવામાં આવે
શ્રી સૂત્રકૃતાંગ સૂત્રઃ ૦૧
