________________
શંકિત આદિ દશપ્રકાર કે દોષોં કા નિરૂપણ
ગ્રહષણ-લેવાના દસ દોષ નીચે પ્રમાણે છે– (૧) શંક્તિ, (૨) પ્રક્ષિત, (૩) નિક્ષિત, (૪) પિહિત, (૫) સંહત, (૬) દાયક, (૭) ઊંન્મિશ્ર, (૮) અપરિણુત, (૯) લિસ અને (૧૦) છર્દિત. તેમનું સ્વરૂપ આ પ્રકારનું છે.
(૧) શંકિત-જે આહારની નિર્દોષતા વિષે લેનાર દેનારને શંકા હોય, તે આહારને શક્તિ આહાર કહે છે.
() પ્રક્ષિત–પ્રદાન કરવાની વસ્તુ, તે વસ્તુ ભરેલું પાત્ર અથવા દાતાના હાથ આદિ માટી અથવા જળ આદિ વડે ખરડાયેલ હોય, તે તે વસ્તુ ઐક્ષિત દેષયુક્ત ગણાય છે.
(૩) નિશ્ચિત-દેય વસ્તુને કઈ સચિત્ત વસ્તુ પર મૂકી હોય, અથવા સચિત્ત વસ્તુને દેય વસ્તુ પર રાખી હોય અથવા દેય વસ્તુને સચિત્ત વસ્તુની સાથે પરંપરાની અપેક્ષાએ સ્પર્શ થતે હેય.
() પિહિત–દેય વસ્તુને સચિત્ત વસ્તુ વડે ઢાંકેલી હોય.
(૫) સંહત-પાણી આદિ સચિત્ત વસ્તુ ભરેલા પાત્રને ખાલી કરીને ભીના વાસણમાં રાખેલી વસ્તુને ગ્રહણ કરવાથી સંહિત દેષ લાગે છે.
(૬) દાયક-આંધળા, કેટવાળા, લંગડા, જવરગ્રસ્ત, બાળક, બિમાર, પાગલ અથવા એવા જ કે અન્ય અગ્ય દાતાને હાથે ભિક્ષા લેવાથી દાયક દોષ લાગે છે.
(૭) ઉન્મિશ્ર-સચિત્ત અચિત્ત બન્ને વસ્તુ ના મિશ્રણને ઉન્મિ દેષ કહે છે. (૮) અપરિણત- અપરિણત ન હોય તે અપરિણુત દેષ કહેવાય છે.
(૯) લિમ–જે સ્થાન પર તત્કાલ તાજી જ ગાર કરી હોય કે માટી આદીથી લીપ્યા હોય એવા સ્થાન પર રાખેલા અશનાદીને લીસ દોષથી દૂષિત ગણાય છે. અથવા અલિસ પાત્રમાં દહીં દૂધ આદિ વડે લિસ કરવાં. એટલે કે કઈ ખાલી પાત્રમાં દૂધ, દહીં આદી પદાર્થ ભરીને સાધુને વહેરાવવાથી તે આહાર પણ લિસ દોષથી દૂષિત થયેલું ગણાય છે.
(૧૦) છર્દિત-સાધુને વહોરાવતી વખતે લાવવામાં આવતે આહાર વેરા આવે તે તે આહાર છરિંતદોષ વાળે કહેવાય છે.
ઉપર્યુક્ત દે ન લાગે એવી રીતે જે આહારાદિ ગ્રહણ કર્યા હોય તેના પ્રત્યે ગૃદ્ધિભાવ રાખવું જોઈએ નહીં. તેમાં આસક્તિ રાખ્યા વિના અને રાગદ્વેષથી રહિત બનીને તે આહારાદિને ઉપભોગ કરવો જોઈએ. સાધુએ બીજાનું અપમાન કરવું જોઈએ નહીં, એટલે કે પિતાના જ્ઞાન અને તપશ્ચરણનું અભિમાન કરીને અન્યની અવહેલના કરવી જોઈએ નહીં. અહીં ” અમૃદ્ધ” અને ”વિપ્રમુક્ત” આ બે પદો વડે ચારૈષણના પાંચ દેને ત્યાગ કરવાનું સૂચિત કરાયું છે. તે પાંચ દે નીચે પ્રમાણે છે.
શ્રી સૂત્રકૃતાંગ સૂત્રઃ ૦૧
૧૬૦.
