________________
સોલહ પ્રકાર કે ઉત્પાદનાદોષકા નિરૂપણ
* * (૧) ધાત્રી – ધાત્રી પાંચ પ્રકારની હોય છે. દૂધ પિવરાવનારી, સ્નાન કરાવનારી, શણગાર કરનારી, રમાડનારી અને ખોળામાં લેનારી. આ ધાત્રીઓમાંથી કઈ પણ ધાત્રીનું કામ કરીને આહારાદિ પ્રાપ્ત કરવાથી યાત્રિદોષ લાગે છે.
(૨) દૂતિકર્મ–એકને સંદેશે બીજા ને પહોંચાડે તેનું નામ દૂતિકર્મ છે. એટલે કે આહારાદિ પ્રાપ્ત કરવા માટે ગામમાં જ અથવા પરગામ ગૃહસ્થાદિને સંદેશો પહોંચાડે આમ કરવાથી દૂતિકર્મ દોષ લાગે છે,
૩) નિમિત્ત--આહારાદિ પ્રાપ્ત કરવા માટે ભૂમિ સંબંધી કે આકાશ સંબંધી આઠ પ્રકારનાં નિમિત્તે કહેવા.
(-આજીવ(આજીવિકા, જાતિ, કુળ આદિ પ્રકટ કરીને ભિક્ષા ગ્રહણ કરવી.
(પ) વનીક- આહારાદિ પ્રાપ્ત કરવાને માટે પિતાની વનપક્તા ભિક્ષાપ્રાપ્ત કરવાની ઈચ્છા) બતાવવી. અથવા કેઈ દરિદ્ર ભિખારીની જેમ માગવું. (૬) ચિકિત્સા- આહારાદિ પ્રાપ્ત કરવાની ઈચ્છાથી રેગી ગૃહસ્થને ઔષધ દેવું.
© પ્રધ-આહારાદિન નિમિત્તે ક્રોધ કરીને શાપ આપે. (૮) માન-પિતાનું મહત્વ બતાવવું. (૯) માયા-વેષ આદિ બદલીને બીજાને ઠગવા. (૧૦) લેભ-રસલુપતા પ્રકટ કરવી. (૧૧) પૂર્વપશ્ચાત્ સંસ્તવ-ભિક્ષા લેતા પહેલાં અથવા પછીથી ગૃહસ્થની પ્રશંસા કરવી. (૧૨) વિધા-રહિણી પ્રાપ્તિ આદિ વિદ્યાનું પ્રદર્શન કરવું.
(૧૩) મંત્ર-પુરુષ દેવ જેને અધિષ્ઠાતા હેય અને જે પાઠ કરવા માત્રથી જ સિદ્ધ થઈ જાય તેનું નામ મંત્ર છે. એવા મંત્રનું પ્રદર્શન કરીને ભિક્ષા પ્રાપ્ત કરવાથી સાધુને દેષ લાગે છે.
(૧૪) ચૂર્ણ–આહાર પ્રાપ્તિની ઈચ્છાથી વશીકરણ, સૌભાગ્ય અથવા દુર્ભાગ્ય કરનારૂં બાહ્ય ઉપગમાં આવે એવું ચૂર્ણ (ભૂકી) આપવી તેનું નામ ચૂર્ણદેષ છે.
(૧૫) ગ-અંતર્ધાન (અદૃશ્ય થવું તે) આદિન નિમિત્તે અનેક વસ્તુઓના સંમિશ્રણ રૂપ એગ હોય છે. અથવા જે આન્તરિક ઉપયોગમાં આવે, તેને વેગ કહે છે. તે યુગનું પ્રદર્શન કરીને ભિક્ષાદિ પ્રાપ્ત કરવાથી દેષ લાગે છે.
(૧૬) મૂલકમ-ગર્ભસ્તંભન, ગર્ભાધાન, ગર્ભપાત, ગર્ભશાતન અને ગર્ભવર્ધન રૂપ સંસાર વૃક્ષના મૂળસમાન પ્રવૃત્તિને મૂળકર્મ કહે છે. આ મૂલકર્મનું પ્રદર્શન કરીને ભિક્ષા પ્રાપ્ત કરવાથી દેષ લાગે છે.
શ્રી સૂત્રકૃતાંગ સૂત્રઃ ૦૧
૧૫૯
