________________
(૧) પ્રાણી (૨) પ્રાણીનું જ્ઞાન, (૩) ઘાતકનુ ચિત્ત, (૪) ધાતકની ચેષ્ટા અને (૫) પ્રાણાના વિયાગ, આ પાંચ કારણેાના સદ્ભાવ હેાય ત્યારે જ હિંસા થાય છે ॥ ૧ ॥
પ્રશ્ન -- શું પરિજ્ઞોપચિત્ત આદિ કારણેા દ્વારા કર્મના અન્ય બિલકુલ થતા નથી?
ઉત્તર–થાય તેા છે જ, પરન્તુ અત્યન્ત અલ્પ એજ વાતને સ્પષ્ટ કરવા માટે પુડ્ડો આ પદને પ્રયાગ કરવામાં આવ્યા છેએટલે કે કેવળ મનાવ્યાપાર રૂપ પરિજ્ઞા વડે, શરીરની ક્રિયામાત્ર વડે, ચાલવા વડે અને સ્વગ્ન દેખવા વડે આ ચાર પ્રકારે તા મનુષ્ય કમ વડે માત્ર સૃષ્ટ જ થાય છેદ્ધ થતા નથી. એવાં કમેîતુ થોડુ ફળ જ ભાગવું પડે છે અધિક ફળ ભાગવવું પડતુ નથી. જેવી રીતે દીવાલ પર એક મુઠ્ઠી ભરીને રેતી ફેંકવામાં આવે, તા તે રેતી દીવાલના માત્ર સ્પર્શ કરીને નીચે પડી જાય છે દીવાલ સાથે ચાંટી જતી નથી, એજ પ્રમાણે પૂર્વાંકત ચાર પ્રકારે કર્યાં માત્ર સ્પષ્ટ જ થાય છે અદ્રુ થતુ નથી તે કમ એજ સમયે નષ્ટ થઈ જાય છે એજ કારણે તેને અન્ધનું જનક કહ્યું નથી એવુ બનતુ નથી કે તે સૃષ્ટ પણ થતુ ન હેાય આ પ્રકારે તે ક અવ્યકત જ હાય છે અહીં ખુ આ પ૬ અવધારણના અમાં વપરાયુ છે તેથી એવા અર્થે ફિલત થાય છે કે કમ` અવ્યકત જ હાય છે, કારણ કે તંતું ફળ સ્પષ્ટ હાતુ નથી આ પ્રકારે પરિનોપચિત આદિ ચાર પ્રકારનાં પૂર્વોક્ત કમ અવ્યકત રૂપે સાવદ્ય છે ॥ ૨૫ ॥
પ્રકારાન્તર સે કર્મબન્ધ કા નિરૂપણ
જો પૂર્વાંકત ચાર પ્રકારના કર્માં ક બન્ધના કારણભૂત થતા નથી, તેા બૌદ્ધીના મત અનુ સાર કયા પ્રકારે કર્મોના અન્ય થાય છે? આ પ્રશ્નના ઉત્તર આ સૂત્રમાં આપવામાં આવ્યા છે. તિ મૈં ઈત્યાદિ
શબ્દ -મે-જૂન’ એ ‘ત૩-ત્રનિ’ ત્રણે ‘આવાળા-બાવાનાને કબ ધના કારણે! ‘સતિ-તિ’ છે. ‘દિ-ચૈ’ જેનાથી ‘વાચન-વા” પાપ કમ ‘-તે' કરવામાં આવે છે. ‘નિમય નિવ” કોઇ પ્રાણીને મારવા માટે આક્રમણ કરી ને પૈસાથે-ટ્રેન નાકર વિગેરે ને પ્રાણીને મારવા માટે મેાકલી ને માત્ર જીજ્ઞŕચા-મત્રસા અનુજ્ઞાય' મનથી આજ્ઞા આપીને ॥૨૬॥
સુત્રા અને ટીકા
જેમના દ્વારા પાપકમ કરાય છે એવા, ત્રણ આદાનને કમ બન્ધના કારણભૂત માનવામાં આવે છે. તે ત્રણ આદાન નીચે પ્રમાણે છે (૧) ઈ પણ પ્રાણીના વધ કરવાને માટે તેના ઉપર આક્રમણ કરીને હિંસા કરવી, તે પહેલ આદાન છે. (૨) કોઇ નેકર આદિને પ્રાણીનો ઘાત કરવા માટે મેકલીને પ્રાણીના વધ કરાવવા, તે બીજુ આદાન છે. અહી પહેલા આદાનમાં ક્રિયા કરવામાં સાક્ષાત્ કર્તૃત્વ પ્રતિપાદિત કરવામાં આવ્યું છે. અને બીજા આદાનમાં પ્રયાજક કર્તૃત્વ (બીજા પાસે કરાવવાનું) પ્રતિપાદ્રિત કરાયુ છે.
શ્રી સૂત્ર કૃતાંગ સૂત્ર : ૦૧
૧૨૭
