________________
–ટીકા –
ગાથામાં પહેલાં વપરાયેલું” આ પદ પહેલાં પ્રદર્શિત કરેલા સિદ્ધાન્તનુ સૂચક છે. “પને ૩” અહીં “તુ” પદ અવધારણ અર્થે પ્રયુકત થયું છે. એટલે કે સઘળા પદાર્થા નિયત અનિયત રૂપ હોવા છતાં પણ કાળ, કમ આદિના નિષેધ કરીને એકલી નિયતિને જ તે નિયતિવાદી કારણ માને છે. તેઓ કેવાં છે ? આ પ્રશ્નનો જવાબ આપતાં સૂત્રકાર કહે છે કે તેઓ પાર્શ્વસ્થ છે એટલે કે મુકિતના માર્ગ પર સ્થિત નથી પણ મુક્તિના માર્ગની બહાર સ્થિત છે, અથવા પરલેાક સંબંધી ક્રિયાથી બહાર (હિત) છે. તેમના મતાનુસાર તેા નિયતિ જ બધુ કરનારી છે, તે કારણે પરલેાક સાધક ક્રિયા વ્ય જ બની જાય છે. તેઓ પાસ્થ (ક્રિયામાની અહાર) જ રહે છે. એટલે કે સત્ ક્રિયા (કરવા ચેાગ્ય ક્રિયા) કરતા નથી.
અથવા તેઓ પાશસ્થ (બન્ધનો વડે બંધાયેલા) છે. જેવી રીતે મૃગ આદિને સાવનારી જાળને ‘પાશ’ કહે છે, એજ પ્રમાણે પાશ સમાન કમાંને અહીં પાશ’(બન્ધન) કહેવામાં આવેલ છે. જેમ મૃગાદિ પશુઓ જાળમાં બંધાયા પછી મુક્ત થઇ શકતા નથી; તેમ આ નિયતિવાદીએ પણ કના અન્યને તેડીને મુકિત પ્રાપ્ત કરી શકતા નથી. આ નિયતિવાદીઓને પાશસ્ત્ર કહેવાનુ કારણ એ છે કે તેએ ક બન્ધ વડે જકડાયેલા છે. એટલે કે યુક્તિથી રહિત માત્ર નિયતિને જ સુખદુઃખનું કારણ માનીને તેઓ સદા કર્મ બન્ધથી જકડાયેલા જ રહે છે. તે કર્મોનો ક્ષય કરીને તેએ કદી મુકિત પામી શકતા નથી. એજ પ્રમાણે અન્ય એકાન્તવાદીએ કે જેએ કાળ અથવા કર્યું આદિને એકાન્ત રૂપે સુખદુઃખનુ કારણ માને છે, તેઓ પણ પાર્શ્વસ્થ અથવા પાશસ્થ જ છે, એમ કહી શકાય.
નિયતિવાદિ એકાન્ત રૂપે નિયતિને જ સુખદુઃખનું કારણ માનવા છતાં પણ એવી ધૃષ્ટતા કરે છે કે તેઓ દાન, પુણ્ય આદિ ક્રિયાઓમાં પણ પ્રવૃત્તિ કરે છે. એક તરફ નિયતિને જ કારણરૂપ માનવી અને બીજી તરફ દાન, પુણ્ય આદિ ક્રિયાઓ કરવી, તે નરી ધૃષ્ટતા જ છે. આ પ્રકારે નિયતિવાદને સ્વીકારનારા તે લેાકા પેાતાના આત્માને દુઃખમાંથી મુકત કરી શકતા નથી,
કારણ કે સમ્યગૢજ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યાં વિનાની તેમની તે ક્રિયાએ નિરર્થક જ બની જાય છે. સમ્યગ્નજ્ઞાનથી રહિત ક્રિયા હાથીના સ્નાનના જેવી નિરર્થક હેાય છે. એવી ક્રિયા ફૂલપ્રદ નીવડતી નથી ! પા
॥ નિયતિવાદનું નિરાકરણ સમાસ ॥
શ્રી સૂત્ર કૃતાંગ સૂત્ર : ૦૧
૧૦૮
