________________
તેથી કાળને પણ હેતુ (કારણ) રૂપે સ્વીકાર થવો જોઈએ. હા, એકાન્તતઃ કાળ જ કારણ રૂપ છે. એમ કહી શકાય નહીં, પરન્ત કાળ પણ કારણ રૂપ છે, એમ કહેવું જોઈએ. આ પ્રમાણે સ્વીકારવાથી “કાળ એક રૂપ છે” તેના દ્વારા ફળની વિચિત્રતા સંભવી શક્તી નથી,” આ કથનનું પણ ખંડન થઈ જાય છે, કારણ કે ફળની ઉત્પત્તિમાં એકલા કાળને જ કારણભૂત માન્ય નથી.
એ જ પ્રમાણે સ્વભાવને પણ એકાન્તતઃ કર્તા માનવાને બદલે અમુક અપેક્ષાએ કર્તા માનવો જોઈએ. જીવનું લક્ષણ ઉપયોગ, પુલોનું મૂલ્તત્વ રૂપ લક્ષણ, ધર્મદ્રવ્યનું ગતિસહાયકત્વ રૂપ લક્ષણ, અને અધર્મદ્રવ્યનું સ્થિતિ સહાયકત્વ રૂપ લક્ષણ આદિ લક્ષણે સ્વભાવકૃત જ હોય છે.
એજ પ્રમાણે કર્મ પણ સુખદુઃખનું કારણ છે. કર્મયુગલે આત્મપ્રદેશોની સાથે દૂધ અને પાણીની જેમ એકમેક થઈને રહેલાં છે, તેથી તેઓ આત્માથી કથંચિત્ (અમુક અપેક્ષાએ) અભિન્ન છે. કર્મના પ્રભાવથી જ જીવ નરક, તિર્યંચ, મનુષ્ય અને દેવગતિએમાં પર્યટન કરતે થકે સુખદુઃખાદિને અનુભવ કરે છે.
આ પ્રકારે નિયતિ પણ કારણભૂત છે, અને નિયતિ સિવાયના પુરુષકાર આદિ પણ કારણભૂત છે, આ વાત સિદ્ધ થઈ જવાથી એકાન્ત રૂપે નિયતિને જ કારણભૂત અને પુરુષકાર આદિને અકારણભૂત કહેનારા નિયતિવાદીઓ બુદ્ધિહીન છે. તેઓ સત્ – અસતુના વિવેકથી રહિત હેવાને કારણે અજ્ઞાની છે. જે ૪.
એકાન્તતઃ નિયતિ જ બધું કરે છે,” આ પ્રકારના નિયતિવાદીઓના મતનું યુક્તિઓ દ્વારા નિરાકરણ કરીને, હવે સૂત્રકાર એ વાત પ્રકટ કરે છે કે તેમના (નિયતિવાદીઓના) દુઃખને વિનાશ થઈ શકતો નથી. “gam” ઈત્યાદિ
| નિયત્યાદિ અન્યમતવાદિયોં કી મોક્ષપ્રાપ્તિ કા અભાવ કા કથન
શબ્દાર્થ—ga -gaઆ પ્રમાણે જે-જે કેઈ નિયતી વાદી ‘ઘારા -gāથા” પાર્થસ્થ કહેવાય છે. તે તે તેઓ “કો-સૂર વારંવાર વિgામિથા-
વિસ્મિતા નિયતિને કર્તા કહેવાની ધૃષ્ટતા કરે છે. -વ૬’ આ રીતે સંat mરિતા સત્ત નિયતિસ્વાદમાં ઉપસ્થિત થઈને પણું તે-તે તેઓ “ન કવિનોવિજ્ઞાન સુવિમોઢા” જન્મ મરણ રૂપી દુઃખથી છૂટવાને શકિત માન થતા નથી પu.
અન્વયાર્થ આ પ્રકારે કઈ કઈ નિયતિવાદી પાસસ્થ” છે. પાસસ્થ’ શબ્દના બે સંસ્કૃત રૂપ થાય છે. (૧) પાર્શ્વસ્થ અને (૨) પાશ0. પાર્શ્વ મેક્ષમાર્ગની બહાર રહેલાને પાર્શ્વસ્થ કહે છે અને પાશર્થ એટલે કર્મબન્ધને વડે બંધાયેલા. તેઓ વારંવાર ધૃષ્ટતા કરે છે. તેમની ધૂછતા એ છે કે તેઓ નિયતિવાદમાં માનતા હોવા છતાં પણ દાન, પુણ્ય આદિ ક્રિયાઓમાં પ્રવૃત્ત રહે છે. આ પ્રકારના તે નિયતિવાદીએ દુઃખમાંથી મુક્ત થઈ શકતા નથી, કારણ કે તેઓ અજ્ઞાની છે.
શ્રી સૂત્ર કૃતાંગ સૂત્રઃ ૦૧
૧૦૭.
