________________
श्रीकल्प
सूत्रे
मञ्जरी
||३१०॥
टीका
शयनाऽऽसन निक्षेपा,-ऽऽदानसंक्रमणेषु च ।
स्थानेषु चेष्टा नियमः, कायगुप्तिस्तु सा परा ॥२॥इति । भगवतो गुरोरभावाद् द्वितीया कायगुप्तिर्गरुमनापृच्छयैव बोध्याः। एवं द्विविधकायगुप्तियुक्तः। अत एव-गुप्ता मनोवचःकायगुप्तियुक्तः। नथा-गुप्लेन्द्रियः स्व स्व विषयतो निगृहीतेन्द्रियः वशीकृतेन्द्रिय इत्यर्थः। इति यावत्पदसंग्रहीत विवरणम् । तथा-गुप्तब्रह्मचारी-गुप्ता रक्षितः-ब्रह्मचार:-यावज्जीवनं मैथुनविरमणलक्षण:-ब्रह्मणः= ब्रह्मचर्यस्य चतुर्थव्रतस्य चारः अनुष्ठान सेवनम् अस्यास्तीति गुप्तब्रह्मचारो-यावज्जीवमैथुननिवृत्ति इति भावः।
शयनासननिक्षेपाऽऽदान संक्रमणेषु च
स्थानेषु चेष्टानियमः, कायगुप्तिस्तु सा परा" ।। २ ।। उपसर्ग का प्रसंग होने पर भी कायोत्सर्ग को सेवन करने वाले मुनि के शरीर का स्थिर होना प्रथम कायगुप्ति कहलाती है ॥१॥
शयन, आसन, निक्षेप (किसी वस्तु को रखना), आदान (ग्रहण करना) तथा संक्रमण (इधर-उधर करना) आदि स्थानों में चेष्टा का नियम होना दुसरी कायगुप्ति है ॥२॥
भगवान के गुरु का अभाव था, अत एव उनकी कायगुप्ति गुरु को विना पूछे ही जान लेनी चाहीए। इस प्रकार वे दोनों प्रकार की कायगुप्ति से युक्त थे। इन तीनों गुप्तियों से युक्त होने के कारण वे गुप्त थे। तथा गुप्तेन्द्रिय थे-विषयों में प्रवृत्त होनेवाली इन्द्रियों का निरोध कर चूके थे। भगवान् गुप्त ब्रह्मचारी थे। अर्थात् यावज्जीवन मैथुनस्थागरूप चौथे ब्रह्मचर्य महावत का अनुष्ठान करनेवाले थे।
शयनासननिक्षेषाऽऽदान संक्रमणेषु च
स्थानेषु चेष्टानियमः कायगुप्तिस्तु सा परा" ॥२॥ ઉપસર્ગના પ્રસંગે પણ કાયોત્સર્ગનું સેવન કરનાર મુનિના શરીરનું સ્થિર હોવું તે પહેલી કાયગુપ્તિ કહેવાય છે. ૧ शयन, भासन, निमेष (35 तुने रामवी), आहान (डए ४२९), तथा सभ (माम तम ४२७) मा સ્થાનમાં ચેષ્ટાનું નિયમન હેવું તે બીજી કાયગુપ્તિ છે. ભગવાનને ગુરુ ન હતા તેથી તેમની કાયમુર્તિ ગુરુને પૂછયા વિનાની સમજી લેવી જોઈએ. આ રીતે તેઓ બન્ને પ્રકારની કામગુપ્તિવાળા હતા. એ ત્રણે ગુપ્તિવાળા હોવાથી
તેઓ ગુપ્ત હતા. તથા ગુણેન્દ્રિય હતા. વિષયોમાં પ્રવૃત્ત થનારી ઇન્દ્રિયને નિરોધ કરી ચૂક્યા હતા. ભગવાન ગુપ્ત હું બ્રાચારી હતા. એટલે કે આજીવન મૈથુન ત્યાગરૂપ ચેથા બ્રહ્મચર્ય વ્રતનું અનુષ્ઠાન કરનાર હતા. તથા મમતા
कायगुप्ति लक्षण
वर्णनम् । |मू०९८॥
॥३१०॥
શ્રી કલ્પ સૂત્ર: ૦૨
