________________
ज्ञानचन्द्रिकाटीका-सम्यक्श्रुतस्य सादिसपर्यवसितत्वानाद्यपर्यवसितत्वनिरू० ५०५ एवं यावत् हकारेण। एवमेकैक केवल व्यञ्जन सयोगे इव सजातीय विजातीय व्यञ्जनद्विक संयोगेऽपि। तथा स्वरान्तर संयुक्त तत्तद्वन्यञ्जनसहितोऽप्यनेकान् भेदान् लभते। अपि चैकैकोऽप्युदात्तादिको भेदो वक्तुः स्वर विशेषादनेक भेदो भवति । वाच्य भेदादपि च समानवर्णश्रेणीकस्यापि शब्दस्य भेदो जायते । तथाहि-करशब्दो हस्तरूपमर्थ येन स्वभावेन बोधयति, नहि ते नैव स्वभावेन किरणरूपमर्थम् , किंतु स्वभावभेदेन । तथा-अकारोऽपि तेन तेन ककारादिना संयुज्यमानस्तं तमर्थ अठारह प्रकार का बन जाता है, इसी प्रकार "ख" में मिला हुआ तथा "ग" से लेकर "ह" तक मिला हुआ "अ" भी अठारह प्रकार का बन जाता है। जिस तरह यह "अ" केवल एक २ व्यंजनों के साथ मिलने पर अनेक प्रकार का प्रकट किया गया है उसी प्रकार जब यह सजातीय एवं विजातीय दो दो व्यजनो के साथ तथा स्वरान्तरसंयुक्त उन २ व्यंजनों के साथ मिलता है तब अनेक भेद वाला हो जाता है, यह जानना चाहिये-अधिक और क्या कहा जाय एक २ भी उदात्तादिक भेद वक्ता के स्वरों के भेद से अनेक भेदवाला बन जाया करता है। वाच्यभेद से भी समानवर्ण श्रेणी वाले शब्दमें भी भेद आ जाता है, जैसे 'कर' शब्द जिस स्वभाव से हस्तरूप अर्थ का बोधन करता है उसी स्वभाव से वह किरणरूप अर्थ का बोधन नहीं करता है, किन्तु स्वभाव भेद से ही करता है। तात्पर्य कहने का यह है कि-करशब्द का अर्थ हाथ है, किरण है, परन्तु जिस स्वभाव से 'कर' शब्द अपने हाथ रूप वाच्यार्थ का प्रतिपादन सार प्रा२नमनी लय छ, मेरा प्रमाणे "ख"मां भगेल तथा "ग"था લઇને “૬ સુધી મળેલો “ક” પણ અઢાર પ્રકારને થઈ જાય છે. જે રીતે આ “ક” ફક્ત એક એક વ્યંજનની સાથે મળતા અનેક પ્રકારને પ્રગટ કર્યો છે એજ પ્રકારે જ્યારે તે સજાતીય અને વિજાતીય બબ્બે વ્યંજનની સાથે તથા સ્વરાન્ત સંયુક્ત તે તે વ્યંજનોની સાથે મળે છે ત્યારે અનેક ભેદવાળે થઈ જાય છે, એમ સમજવું. વધારે શું કહેવું ! એક એક પણ ઉદાત્તાદિક ભેદ બેલનારના સ્વરના ભેદથી અનેક ભેદવા બની જાય છે. વાસ્થભેદથી પણ સમાનવણે શ્રેણીવાળા શબ્દમાં પણ ભેદ આવી જાય છે, જેમકે “ કર ” શબ્દ જે સ્વભાવથી હસ્તરૂપ અર્થનો બંધ કરે છે એજ સ્વભાવથી તે કિરણ રૂ૫ અર્થને બંધ કરતું નથી, પણ સ્વભાવ ભેદથી જ કરે છે. કહેવાનું तात्पर्य छ है-“४२ " Audन मथ हाथ छ, २९ छ, ५५ २ २१माવથી “કર” શબ્દ પોતાના હાથરૂપ વાગ્યાથનું પ્રતિપાદન કરે છે એજ
શ્રી નન્દી સૂત્ર
