________________
ज्ञानवन्द्रिकाटीका-शानभेदाः ।
मूलम्-जइ मणुस्साणं, उप्पज्जइ किं संमुच्छिममणुस्साणं ? गब्भवतियमणुस्साणं ? गोयमा! गब्भवतियमणुस्साणं उप्पज्जइ नो संमुच्छिममणुस्साणं ॥ ___ छाया-यदि मनुष्याणामुत्पद्यते किं संमूर्छिममनुष्याणां ? गर्भव्युत्क्रान्तिकमनुप्याणाम् ?, गौतम ! गर्भव्युत्क्रान्तिकमनुष्याणामुत्पद्यते, नो संमूर्छिममनुष्याणाम् ॥
टीका-'जइ मणुस्साणं ' इत्यादि । गौतमः पृच्छति-यदि मनुष्याणामेव मनःपर्यवज्ञानमुत्पद्यये, तर्हि तत् किं संमूर्छिममनुष्याणामुत्पद्यते, उत गर्भव्युत्क्रान्तिकमनुष्याणाम् ?, भगवानाह-हे गौतम ! संमूर्छिममनुष्याणां नोत्पद्यते, किंतु गर्भव्युत्क्रान्तिकमनुष्याणाम्-गर्भजमनुष्याणामेव मनःपर्ययज्ञानमुत्पद्यत इत्यर्थः । संमूर्छनं संमूर्छः, भावे घञ् , तेन निवृत्ताः संमूर्छिमाः, स्त्रीपुरुषयोः संयोगेन विना ये प्राणिनः समुत्पद्यन्ते, ते संमूर्छिमाः, उच्चारादिसमुद्भवाः। संमूर्छिमविषयेऽधिकं जिज्ञासुभिरावश्यकसूत्रस्य मत्कृतायां मुनितोषिणीटीकायां विलोकनीयम् । ये तु _ 'जइ मणुस्साणं उप्पज्जइ' इत्यादि ।
फिर गौतम पूछते हैं-हे भदन्त ! यदि मनःपर्ययज्ञान मनुष्यों के ही उत्पन्न होता है तो क्या संमूछिम मनुष्यों को उत्पन्न होता है अथवा गर्भज मनुष्यों को ? भगवान कहते है-हे गौतम ! यह मनःपर्ययज्ञान गर्भज मनुष्यों को ही उत्पन्न होता हैं, संमूछिम मनुष्यों को नहीं । स्त्री और पुरुष के संयोग के विना जिनकी उत्पत्ति होती है वे समूच्छिम कहलाते हैं । जैसे-उच्चार प्रस्रवण आदि में जीवों की उत्पत्ति होती है। यह जन्म एकेन्द्रिय जीवों से लेकर असंज्ञी पंचेन्द्रियतक के जीवों
" जइ मणुस्साणं उप्पज्जइ" त्याल.
शथी गौतम स्वामी पूछे छ-"3 Rard! ने भना५ययज्ञान भनु. ને જ ઉત્પન્ન થાય છે તે શું સંમૂચ્છિમમનુષ્યને ઉત્પન્ન થાય છે કે ગર્ભજ મનુષ્યને ?ભગવાન કહે છે-“હે ગૌતમ! આ મન પર્યયજ્ઞાન ગર્ભજ મનુષ્યોને જ ઉત્પન્ન થાય છે, સંમૂચ્છિમ મનુષ્યને નહી.” સ્ત્રી અને પુરુષના સંયોગ વિના જેમની ઉત્પત્તિ થાય છે તે સંમૂછિમ કહેવાય છે. જેમકે ઉચ્ચાર પ્રસવણ આદિમાં જેની ઉત્પત્તિ થાય છે. આ જન્મ એકેન્દ્રિય જીથી લઈને અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય સુધીના અને હેય છે. આ વિષયમાં વિશેષ જાણવું હોય તે આવશ્યક સૂત્રની અમારી બનાવેલી મુનિષિણી ટીકા જેવી
શ્રી નન્દી સૂત્ર
