________________
प्रियदर्शिनी टीका. अ० ३२ प्रमादस्थानवर्णने जिवेन्द्रियनिरूपणम्
॥ अथ जिह्वेन्द्रियप्रकरणम् ॥
99
मूलम् - जीहाए रेसं गर्हणं वैयंति, तं रागहेडं तु मणुन्न माहु। तं" दोहेउं अमन्न माँहु, सँमो यँ जो तेसुं से वीयरोगेो ॥ ६१ छाया -- जिह्वायाः रसं ग्रहणं वदन्ति, तं रागहेतुं तु मनोज्ञमाहुः । तं द्वेषहेतुं अमनोज्ञमाहुः, समस्त य स्वयोः स वीतरागः ॥ ६१ ॥ टीका- ' जीहाए रसं ' इत्यादि -
५२१
रसंरस्यते, अस्वाद्यते, तिक्तादि पञ्चप्रकारकस्तम्, जिह्वायाः = जिह्वेन्द्रियस्य ग्रहणम् - आकर्षकं वदन्ति । मनोज्ञं तं रागहेतुमाहुः । अमनोज्ञं तं द्वेषहेतुमाहुः । यस्तु तयोः समः स वीतरागः = वीतराग इव भवति, इत्यन्वयः । शेष व्याख्या पूर्ववत् ॥ ६१ ॥
मूलम् - रसस्स जिंब्भं गर्हणं वैयंति, जिब्भाएं रेस गहणं वयंति । रास्स हेउं समन्नं माहु, दोसेस्स हेउं" अमन मोहु ॥ ६२ ॥
इस तरह घ्राणेन्द्रियका प्रकरण कहा अब जिह्वाइन्द्रियका प्रकरण कहते हैं - 'जीहाए' इत्यादि ।
अन्वयार्थ - जिसको जिह्वाइन्द्रिय द्वारा आस्वादित किया जाय वह रस है । यह तिक्तादिकके भेदसे पांच प्रकारका है। (जीहाए गहणं रसं वयंति - जिह्वायाः ग्रहणं रसं वदन्ति) जिह्वा इन्द्रियका आकर्षक रस कहा गया है । (मन्नं रागहेडं आहु-मनोज्ञं रागहेतुं आहुः) मनोज्ञ रस रागका कारण कहा है। (अमणुन्नं तं दोसहेडं आहु-अमनोज्ञं तं द्वेषहेतुं आहुः ) अमनोज्ञ रस द्वेषका कारण कहा है। ( तेसु जो समो स वीयरागोतयोः यः समः स वीतरागः ) इन दोनों में जो समभाव रखता है वह वीतराग है ॥ ६१ ॥
આ પ્રમાણે ઘ્રાણેન્દ્રિયનું પ્રકરણ કહેવાયુ, હવે જીન્હા ઈન્દ્રિયનું પ્રકરણ उडे छे - " जीहाए" इत्यादि ।
અન્વયા—જેને જીન્હા ઈન્દ્રિય દ્વારા આસ્વાદિત કરવામાં આવે તે रस छे मा माटा, तीमा, विगेरेना लेहथी पांय प्रारना छे. जीहाए ग्रहणं रसं वयंति - जिह्वयाः ग्रहणं रसं वदन्ति ७०द्वा धन्द्रियनुं खार्पशु रस उडेवायेय छे. मणुन्नं रागछेउ आहु-मनोज्ञ रागहेतु आहु भनोज्ञ रस रागर्नु अशुभताबवामां आवेद छे. अमणुन्नं तं दोसहेउ आहु-अमनोज्ञ ं तं दोषहेतुं आहुः सभनोज्ञ रस द्वेष र मतवायेस छे. तेसु जो समो स वीयरागो - तयोः यः समः स वीतरागः मा भन्नेमां ने सभलाव राजे छे ते वितराग छे. ॥ ६१ ॥ उ० ६६
ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર : ૪
