________________
४२४
उत्तराध्ययनसूत्रे
सेव्यते इति चरणम्, अथवा - चर्यते गम्यते प्राप्यते भवसागरस्य परं कूलमनेनेति चरणं चारित्र मूलगुणरूपं तस्य विधिः- आगमोक्तरीतिस्तं प्रवक्ष्यामि यं चरित्वा = आसेव्य, बहवो जीवाः संसारसागरं भवसमुद्रं तीर्णाः = उल्लङघतवन्तः, मुक्ति प्राप्ता इत्यर्थः ॥ १ ॥
एकोनविंशत्या गाथाभिः निश्चितार्थमाह
मूलम् - एगओ विरेइं कुज्जी, एंगओ ये पवत्तणं । असंयमे नियति वे, संजमे ये पवतेणं ॥ २ ॥
छाया - एकतो विरतिं कुर्यात्, एकतश्च प्रवर्तनम् । असंयमे निवृत्तिं च संयमे च प्रवर्तनम् ||२|| टीका- 'एगओ' इत्यादि
साधुः, एकतः-एकस्मात् स्थानाद् विरतिं विरमणं निवृत्तिं कुर्यात् । च= सुखावहं चरणविधिं प्रवक्ष्यामि) जीवको निश्चयसे मुख प्रदायक चरणविधिको मैं कहता हूं । (जं चरित्ता बहू जीवा संसारसागरम् तिष्णा-यत् चरित्वा बहवः जीवाः संसारसागरम् तीर्णाः) इस चरण चारित्रको पालकर अनेक जीव इस संसारसागर से पार हो गये हैं । मोक्षाभिलाषियों द्वारा जो सेवित किया जाता है उसका नाम चारित्र है अथवा संसाररूप समुद्रका पार जिसके प्रभावसे जीव प्राप्त कर लेता है वह चारित्र है । यह मूलगुणरूप है । आगममें इसके पालन करनेकी जैसी विधि कही गई है उसके अनुसार उसका पालन करना यही चरणविधि है । इस विधि के अनुसार चारित्रकी आराधना करके ही अनेक जाव इस संसारसे पार हुए हैं। अतः सूत्रकार यहां उस चारित्रकी विधिको कहते हैं ॥ १२ ॥
चरणविधिं प्रत्रक्ष्यामि वने निश्चयथी सुमने आापनार थरथविधिने हुं हुं छु. जं चरिता बहू जीवा संसारसागरम् तिष्णा - यत् चरित्वा बहवः जीवाः संसारसागरम् तीर्णाः या व्यरस्य न्यास्त्रिने पाणीने अने! या संसार सागरथी पार થઈ ગયા છે. મેાક્ષાભિલાષીએ દ્વારા જેનુ સેવન કરવામાં આવે છે એનુ નામ ચારિત્ર છે. અથવા સંસારરૂપ સમુદ્રને જેના પ્રભાવથી જીવ પાર કરી જાય છે. એ ચારિત્ર છે, આ મૂળ ગુણુરૂપ છે. આગમમાં આનું પાલન કરવાની જેવી વિધિ બતાવવામાં આવેલ છે. એ પ્રમાણે એનું પાલન કરવું એ ચરણ વિધિ છે. આ વિધિના અનુસાર ચારિત્રની આરાધના કરીને જ અનેક જીવ આ સંસારથી પાર થાય છે. આથી સૂત્રકાર અહીં એ ચારિત્રની વિધિને કહે છે. ૧
उत्तराध्ययन सूत्र : ४
