________________
९७२
उत्तराध्ययनसूत्रे
तथैव च गुप्तयः-गोपनानि गुप्तयः, अकुशलवाङ्मनःकाययोगानां नि हरूपाः कुशलानामुदीरणरूपाश्च, एता अष्ट-अष्टसंख्याकाः प्रवचनमातरःद्वादशाङ्गरूपप्रवचनानां जनन्यः सन्ति । उक्तं हि--
__ "एया पवयणमाया दवालसंगं पस्याओ" ।। छाया-एताः वचनमातरो द्वादशाङ्गं प्रमूताः ॥ इति ।
तत्र अष्ठप्रवचनमातृषु पञ्चैव पञ्चसंख्याविशिष्टाः समितयः, तिस्रस्तु गुप्तय आख्याता: कथितास्तीर्थकरैः ॥१॥
संप्रति ता एव नामतः प्राह-- मूलम्-ईरियाभासेसणादाणे, उच्चारे समिई इयं ।
मणगुत्ती वयगुत्ती, कायगुत्ती यं अट्ठमा ॥२॥ छाया--ईर्या भाषणाऽऽदाने, उच्चारे समितिरिति ।
मनोगुप्ति वचोगुप्तिः, कायगुप्तिश्च अष्टमी ॥२॥ टीका--'ईरिया' इत्यादि।
ईर्याभासैषणादाने-ईरणम् ईर्या=गमनम् , भाषणम्-भाषा, एषणम्-एषणागुत्ती उ आहिया-तिस्रो गुप्तयस्तु आख्याताः) एवं तीनगुप्ति, ये (समिई गुत्ती तहेव य अट्ठपवयणमायाओ-समितयः तथैव च गुप्तयः अष्ट प्रवचनमातरः) अष्ट प्रवचन माताएँ हैं। सर्वज्ञ वचन के अनुसार आत्मा की प्रवृत्ति का नाम समिति है । अकुशल मन वचन एवं काय योगों का निग्रह करना तथा कुशल मन वचन एवं काय योगों का उदीरण करना इसका नाम गुप्ति है। पांच समिति,तीन गुप्ति, इन आठों को प्रबचन माताएँ इसलिये कही गयी हैं कि ये सब द्वादशांगरूप प्रवचन की जननी हैं। कहा भी है-'एया पवयणमाया दुवालसंगं पसूयाओ" ॥१॥ उ आहिया-तिस्रो गुप्तयस्तु आख्याताः शुस्ति, समिई तहेव य गुत्ती अट्ठ पवयणमायाओ आहिया-समितयः तथा गुप्तयः अष्ट प्रवचनमातरः आख्याता: આ આઠ પ્રવચન મીતા છે. સર્વજ્ઞના વચન અનુસાર આ આત્માની પ્રવૃત્તિનું નામ સમિતિ છે અકુશળ મન, વચન, અને કાયાના વેગને નિગ્રહ કરે તથા કુશળ મન, વચન, અને કાયાના ચેગનું ઉદાહરણ કરવું તેનું નામ ગુપ્તિ છે. પાંચ સમિતિ ત્રણ ગુતિ, આ આઠેને પ્રવચન માતા એ માટે કહેવામાં આવે છે કે સહુ દ્વાદશાંગ રૂપ પ્રવચનની જનની છે. કહ્યું પણ છે–
एया पवयणमाया दुवालसंग पधूयाओ ॥१॥
उत्त२॥ध्ययन सूत्र : 3
