________________
९२८
उत्तरध्यायनसत्रे तत्र हास्यादीना पप्णां प्रत्येकं चातुर्विध्ये चतुर्विशतिः, स्त्री नपुंसकवेदैः सह सप्तविंश तिभेदा नो कषायाणां भवन्ति ।
इत्थं षण्णवत्यधिकानि चतुः पञ्चाशत् शतानि शत्रवो भवन्ति । अन्येऽपि मिथ्यात्वादयः शत्रवः सर्वशत्रुशब्देन ग्राह्याः ।
यत्तु-"यद्यपि चतुणों कषायाणामैवान्तरभेदेन षोडश संख्या भवन्ति । नोकषाणां नवानां मीलनात् पञ्चविंशतिर्भेदा भवन्ति, तथापि सहस्रसंख्या न भवति, परन्तु तेषां दुर्जयत्वात् सहस्रसंख्या भोक्ता" इति टीकान्तरे व्याख्यातम् , तत् प्रामादिकं पूर्वोक्तरीत्याऽनेकसंहस्रसख्यक शत्रु सद्भावात् ॥३६॥
अथ केशीमुनिः माहमूलम्-सतूं इई के वुत्ते, ? केसी गोयममबवी।
तंओ के सिं बुवंतं तु, गोमो इणमबवी ॥३७॥ सौ छियानवे (५४९६) भेद शत्रुओं के होते हैं । तथा सूत्रस्थ सर्व शत्रु शब्द से अन्य भी शत्रुस्वरूप जो मिथ्यात्व आदि हैं वे भी गृहीत कर लेना चाहिये।
किसी टीका में यहां ऐसी व्याख्या की गई है कि-"यद्यपि चार कषायों क अवान्तर भेदों की अपेक्षा सोलह भेद होते है तथा-नव नो कषायों के संमिलन से पच्चीस २५ भेद होते हैं। फिर भी सहस्र भेद तो होते नहीं है, अतः “ अणेगाणसहस्साणं मज्झे चिट्ठसि-गोयमा" ऐसा जो कहा गया है उसका निर्वाह इसरूप से कर लेना चाहिये-कि -ये कषाय दुर्जय हैं। दुर्जय होने से इनकी सहस्रसंख्या कही गई है।" यह टीकाकार का कहना असंगत है, क्यों कि पूर्वाक्त प्रकार से अनेक सहस्र संख्या शत्रुओं की हो जाती है। वह संख्या उपर बता चुके हैं ॥३६॥ ચારસે છ— ૫૪૯૬ ભેદ શત્રઓના થાય છે. તથા સૂત્રસ્થ સર્વત્ર શબ્દથી બીજા પણ શત્રુ સ્વરૂપ જે મિથ્યાત્વ આદિ છે એને પણ ગ્રહણ કરી લેવા જોઈએ.
કોઈ ટીકામાં અહીં એવી વ્યાખ્યા કરવામાં આવી છે કે “જેકે ચાર કષાના અવાન્તર ભેદની અપેક્ષા સોળ ભેદ થાય છે તથા નવ નોકષાયેના સંમિલનથી ૨૫ પચીસ ભેદ થાય છે. પછી તે સહસ્ત્ર ભેદ તે થતા નથી. એટલે આથી "अणेगाण सहस्साणं मज्झे चिसि गोयमा" से उवामां आवे छे. तेनानिवड આ રીતથી કરી લેવો જોઈએ. કે, એ કષાય દુર્જાય છે. દુર્જય હેવાથી તેની સહસ્ત્ર સંખ્યા કહેવામાં આવે છે. ટીકાકારનું આ કહેવું અસંગત છે કેમકે, પૂર્વોકત પ્રકારથી અનેક સહસ્ત્ર સંખ્યા શત્રુઓની થઈ જાય છે. એ સંખ્યા ઉપર બતાવવામાં આવેલ છે. ૩૬
ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર : ૩
