________________
प्रियदर्शिनी टीका. अ० ३ गा०९ जीवविषये धर्माचार्यतिष्यगुप्तयोः संवादः ६८७
किंचयदि श्रुतं प्रमाण मन्यते तर्हि सर्वेऽपि जीवप्रदेशाः परिपूर्णाः जीवस्वेन श्रुते उक्ताः, न त्वेक एव चरमप्रदेशः।
उक्तं हि तत्रैव-" जम्हा णं कसिणे पडिपुण्णे लोगागासपएसतुल्ले जीवे त्ति वत्तव्वं सिया"। अतः श्रुतमामाण्यादन्त्यप्रदेश एव न जीवत्वेनेष्टव्यः किंतु सर्व प्रदेशाः समुदिताः प्रतिपूर्णी जीव इति मन्तव्यम् । (२)
यथा-एकोऽपि तन्तुः समस्तपटोपकारी भवति, तं विना समस्तपटाभावात् , परंतु स एकस्तन्तुः समस्तपटो न भवति, किंतु-सर्वेऽपि तन्तवः समुदिता संपूर्णपटव्यपदेशं लभन्ते, इति लोके प्रसिद्धिः । तथा एको जीवप्रदेशोऽपि जीवो न भवति, किंतु सर्वेऽपि जीवप्रदेशाः समुदिता जीव इति । ___ और भी-तुम यदि श्रुत को प्रमाण मानते हो तो सम्मिलित समस्त जीवप्रदेश ही जीव है, ऐसा शास्त्र में कहा है, एक चरम प्रदेश ही जीव है ऐसा नहीं कहा है । देखो वहीं पर ऐसा कहा हे-" जम्हा णं कसिणे पडिपुण्णे लोगागासपएसतुल्ले जीवेत्ति वत्तव्वं सिया"। इस लिये श्रुतप्रमाण से तुम को अन्त्यप्रदेश ही जीव है ऐसा दुराग्रह छोड़ देना चाहिये। ऐसा मानना चाहिये कि सम्मिलित समस्त प्रदेश ही जीव है(२)
जिस प्रकार एक भी तन्तु समस्त पट का उपकारी होता है, क्यों कि उसके विना समस्त पट नही कहला सकता, किन्तु इसका तात्पर्य यह थोडे ही होता है कि वह तन्तु ही समस्त पट हो जाता है। समस्त तन्तुओं का समुदाय ही एक पूरा पट कहलाता है, ऐसी बात लोक में प्रसिद्ध है, उसी तरह एक जीवप्रदेश भी जीव नहीं है किन्तु समुदित समस्त जीवप्रदेश ही एक जीव है।
તમે જે કૃતને પ્રમાણ માનતા હે તો સમ્મિલિત સમસ્ત પ્રદેશ જ જીવ છે એવું શાસ્ત્રમાં કહ્યું છે. એક ચરમ પ્રદેશ જ જીવ છે તેવું डस नथी. नुस। ०४ १४या से छे-“ जम्हाणं कसिणे पडिपुण्णे लोगागासपयेसतुल्ले जीवेत्ति वत्तव्वं सिया' माथी श्रुत प्रभाथी अन्त्य પ્રદેશ જ જીવ છે એ દુરાગ્રહ તમારે છેડી દેવું જોઈએ. એવું જ માનવું ये, सम्मिलित समस्त प्रदेश ४ १ . (२) ।
જે રીતે એક પણ તંતુ સમસ્ત પટને ઉપકારી હોય છે કેમકે, તેના વગર સમસ્ત પટ કહેવાતું નથી. પરંતુ એનું તાત્પર્ય એ થોડું જ થાય છે કે, એ તંતુ જ સમસ્ત પટ બની જાય છે. સમસ્ત તંતુઓને સમુદાય જ એક પૂરે ૫ટ કહેવાય છે. આ વાત લેકમાં પ્રસિદ્ધ છે, એ જ રીતે એક જીવ. પ્રદેશ પણ જીવ નથી પરંતુ સમુદિત સમસ્ત જીવપ્રદેશ જ એક જીવ છે.
ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર : ૧
